Architektura

Czym jest architektura? Definicja zmieniała się w czasie pod wpływem rozwoju cywilizacji, idei kształtowania przestrzeni i przemian w środowisku przyrodniczym i społecznym. Znaczenie miała też ewolucja pojęć nauki i sztuki. W Słowniku języka polskiego Państwowego Wydawnictwa Naukowego (pierwsze wydanie: 1988–1989) czytamy, że architektura to „sztuka kształtowania przestrzeni, wyrażająca się w projektowaniu, wznoszeniu i artystycznym kształtowaniu wszelkiego rodzaju budowli”. Warto w tym kontekście przypomnieć słowa znanego awangardowego projektanta Le Corbusiera (1887–1965), który stwierdził, że „architektura jest świadomą, wspaniałą grą brył w świetle”.

Władysław Tatarkiewicz w książce Dzieje sześciu pojęć śledzi rozwój pojęcia sztuki. Wskazuje, że „sztuką (techne) nazywano w starożytnej Grecji każdą produkcję umiejętną, tj. wykonywaną wedle zasad i reguł”. Określeniu temu odpowiadała praca architekta czy rzeźbiarza. Współcześnie antropocentryczny sposób myślenia o architekturze uległ modyfikacji z uwagi na postępujące zmiany wynikające z globalizacji i przedefiniowanie relacji człowiek–natura. Stąd właściwe wydaje się stwierdzenie, że „architektura jest sztuką kształtowania przestrzeni w zgodzie z naturą dla potrzeb człowieka”. Ta definicja obejmuje wszystkie niezbędne składniki wynikające ze współczesnej wiedzy, tradycji i zauważalnych tendencji. Podkreśla również znaczenie relacji pomiędzy człowiekiem, cywilizacją a przyrodą.

Słowo „architektura” jest obecne w takich określeniach jak mała architektura, architektura wnętrz czy architektura krajobrazu.

Forma, funkcja, konstrukcja

Postacią ważną dla zdefiniowania istoty architektury jest Marcus Vitruvius Pollio (Witruwiusz), rzymski budowniczy i architekt żyjący w I wieku naszej ery. Projektował, budował i sformułował teorię architektury w czasach dwóch cesarzy: Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta. Napisał fundamentalne dzieło O architekturze ksiąg dziesięć. Wymienił w nim trzy niezbywalne cechy architektury: utilitas, firmitas, venustas (użyteczność, trwałość, piękno). Tym trzem atrybutom architektury, które powinny zaistnieć równocześnie, przypisuje się następujące określenia: użyteczności – funkcję, trwałości – konstrukcję, pięknu – formę.

W ujęciu współczesnym – podobnie jak w starożytności – każdy obiekt lub zespół obiektów, które możemy nazwać elementami architektury, ma określone przeznaczenie, czyli pełni swoją funkcję (np. mieszkaniową, rekreacyjno-sportową, jak hale sportowe i stadiony, czy użyteczności publicznej, jak teatr, ratusz). Każdy ma charakterystyczną dla siebie konstrukcję lub strukturę, a także formę, która określa jego znaczenie w przestrzeni i podlega ocenie.

Witruwiusz rozumiał architekturę szeroko. Na traktat składają się m.in. księgi zatytułowane O machinach (dot. machin wojennych) i O zegarach i zasadach ich budowy. Pisząc o architekturze, uwzględniał zasady projektowania, komponowania miast, kształtowania formy i konstrukcji obiektów o różnych funkcjach. Rozważał znaczenie detalu architektonicznego i koloru, omawiał też problemy związane z lokalnym klimatem, pozyskiwaniem materiałów budowlanych czy znaczeniem wody i jej dostępności dla mieszkańców miast i użytkowników budynków.

Galeria

Poziom techniki i rodzaj dostępnych materiałów zawsze decydowały o możliwościach kształtowania formy architektonicznej i dostosowywania jej do zmieniających się potrzeb człowieka oraz do nowych funkcji i wyzwań w relacjach ze środowiskiem. We wszystkich jednak warunkach i w każdym okresie powstawały obiekty piękne, tak jak zamek Chenonceau we Francji (1). Nowe możliwości konstrukcyjne zaowocowały powstaniem takich dzieł jak dworzec kolejowy w Lizbonie autorstwa Santiago Calatravy (2), Centrum Paula Klee w Bernie zaprojektowane przez Renza Piana (3), centrum biznesowe firmy Actelion w szwajcarskim Allschwil autorstwa zespołu Herzog & de Meuron (4) czy centrum odnowy biologicznej w miejscowości Arosa zaprojektowane przez Mario Botta (5). W trzech ostatnich przykładach widoczne jest wyraźne powiązanie architektury z naturą.

1/2
rys. Weronika Reroń, na podstawie zdjęć Grażyny Schneider-Skalskiej
2/2
rys. Weronika Reroń, na podstawie zdjęć Grażyny Schneider-Skalskiej
Architektura dziś

Kompleksowość pojmowania architektury przez Witruwiusza jest uderzająco zbieżna (poza oczywistymi różnicami wynikającymi z uwarunkowań historycznych) ze współczesnym rozumieniem kształtowania przestrzeni – jako spójnego procesu uwzględniającego potrzeby człowieka i przyrody, traktującego użyteczność, trwałość i piękno równoważnie. W XXI wieku paradygmat zrównoważonego rozwoju i upowszechnianie zasad projektowania zrównoważonego każą nam, gdy mowa o użyteczności utożsamianej z celowością i wygodą człowieka, brać pod uwagę potrzeby świata przyrody i warunki na rzecz jego optymalnego rozwoju. Trwałość zaczynamy wiązać z utrzymaniem możliwości rozwoju i takim budowaniem, które pozwala na szybkie dokonywanie zmian jak najmniejszym kosztem. Znany architekt Richard Rogers (1933–2021) powiedział: „Projektowanie zrównoważone to realizacja współczesnych potrzeb w sposób pozwalający przyszłym pokoleniom korzystać z zasobów naturalnych. To również równowaga społeczna i ekonomiczna”.

Szybkie zmiany powodują, że i piękno zyskuje nowe definicje. Znajduje to odzwierciedlenie w pojawianiu się zupełnie nowatorskich, niespotykanych wcześniej form w architekturze. Sprzyjają temu innowacyjne materiały, a także technologie i programy komputerowe wspomagające proces projektowania

Powstawanie architektury jest wielowątkowym procesem: począwszy od idei, analiz kontekstu i programu funkcjonalnego, przez proces projektowania w różnych skalach, skończywszy na budowie, użytkowaniu i dalszym przekształcaniu. W każdym jednak przypadku korzysta się ze zbioru, który można nazwać elementami architektury.

Literatura

Christopher Alexander, Język wzorców, Gdyńskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdynia 2008

Czesław Bielecki, ArchiKod, Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, Warszawa 2021

Marco Bussagli, Architektura. Style, techniki, materiały, budowle, twórcy, Świat Książki, Warszawa 2007

Reinier de Graaf, Cztery ściany i dach. Złożona natura prostej profesji, Instytut Architektury, Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, Kraków–Warszawa 2019

Coś, które nadchodzi. Architektura XXI wieku, oprac. zbiorowe, Wydawnictwo Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2021

Anna Palej, Grażyna Schneider-Skalska, Architektura od a, b, c…, czyli jak rozumieć świat, który nas otacza, Wydawnictwo PAN, Kraków 2008

Steen Eiler Rasmussen, Odczuwanie architektury, Karakter, Kraków 2015

Witold Rybczyński, Jak działa architektura, Karakter, Kraków 2014

Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, PWN, Warszawa 1956

Autor hasła
Grażyna Schneider-Skalska
Data aktualizacji
18.08.2023
Zobacz też
Projekt budowlany
Cykl życia budynku
Warunki techniczne
Obiekt budowlany
Projektowanie
Baukultur / Archikultura
Zabudowa użyteczności publicznej
Środowisko mieszkaniowe
Konstrukcja
Forma
Funkcja
Spis treści
O Archipedii

Archipedia pomoże Ci uporządkować wiedzę na styku architektury, kultury i środowiska. Podzielona jest na cztery główne działy: Architektura, Przestrzeń, Baukultur/Archikultura i Środowisko. Pokazują one złożone relacje pomiędzy przestrzeniami zorganizowanymi przez człowieka, a środowiskiem naturalnym.

Strona główna Archipedii
Zespół redakcyjny

Redaktorki prowadzące: Marta Baranowska (NIAiU), Katarzyna Domagalska (NIAiU)

Koncepcja struktury: Elżbieta Kusińska (WAPK), Grażyna Schneider-Skalska (WAPK)

Redakcja merytoryczna haseł: Elżbieta Kusińska (WAPK), Grażyna Schneider-Skalska (WAPK), Zespół redakcyjny Kwartalnika RZUT

Redakcja: Wojciech Górnaś (Redaktornia)

Ilustracje: Weronika Reroń

Używamy plików cookies na naszej stronie, aby lepiej rozumieć w jaki sposób jest używana i stale ulepszać jej użyteczność. Kontynuując przeglądanie tej strony akceptujesz naszą Politykę Prywatności.