Elementy architektury

Zależnie od systematyki można stworzyć różne zbiory elementów. Przy tworzeniu listy bazującej na podziale zadań w procesie projektowym można wyróżnić np.:

• elementy wyznaczające układ przestrzenny budynku i jego otoczenia;
• materiały wykończeniowe;
• wyposażenie budynku;
• małą architekturę;
• elementy konstrukcyjne (konstrukcja);
• instalacje sanitarne, elektryczne, teletechniczne i inne.
    

Równie uprawnioną metodą podziału architektury byłoby definiowanie elementów poprzez ich pozycję i znaczenie budowlane w projektowanym obiekcie. Tu można wymienić za klasycznym podręcznikiem do budownictwa ogólnego Przemysława Markiewicza:

• fundamenty i przyziemie budynku,
• ściany zewnętrzne,
• stropy i podłogi,
• okna,
• drzwi i bramy,
• dachy skośne,
• stropodachy,
• wykończenie wnętrz.

Lista takich elementów może być rozbudowywana o kolejne poziomy szczegółowości.
 Podobny podział zaproponował Rem Koolhaas wraz z zespołem OMA, AMO, Irmą Boom i Harvard GSD Research Team na Biennale Architektury w Wenecji w 2014 r. Na wystawie głównej Elements of architecture i w publikacji towarzyszącej ekspozycji przedstawili oni różne rodzaje podłóg, ścian, sufitów, dachów, drzwi, okien, fasad, balkonów, korytarzy, kominków, toalet, schodów, schodów ruchomych, wind i ramp. Analiza historyczna zmian w postrzeganiu danego elementu, nadawanej mu funkcji, możliwości materiałowych i wartości symbolicznych pozwalała prześledzić, jak wpływało to na projektowanie budynków, a nawet miast.
  

Gdy wykorzystywane wcześniej tylko w górnictwie i teatrze windy wprowadzono do innych budynków, rozpoczął się zupełnie nowy okres w architekturze. Możliwe stało się wznoszenie wieżowców oraz intensyfikowanie zabudowy, co zmieniło charakter wielu miast i metropolii. Schody w budynku zeszły na dalszy plan, pełniąc nierzadko jedynie funkcję ewakuacyjną. Z czasem winda stała się nie tylko środkiem transportu, ale też częścią elewacji czy detalem architektonicznym (jak choćby w siedzibie firmy ubezpieczeniowej Lloyd w Londynie autorstwa Richarda Rogersa). Współcześnie, w odpowiedzi na potrzebę kształtowania zdrowych nawyków przez architekturę i zachęcania do ruchu fizycznego, postulowane jest mniejsze eksponowanie wind w budynkach na rzecz przywrócenia znaczenia schodom.

Przykład ściany pokazuje natomiast, jak sposób kształtowania jednego elementu wpływa na pozostałe części budynku oraz na nasze relacje z innymi ludźmi. Nowe osiągnięcia technologiczne pozwalały na wznoszenie coraz cieńszych przegród i traktowanie ich jako niezależnych linii w przestrzeniach połączonych taflami szkła, jak choćby w pawilonie barcelońskim Ludwiga Miesa van der Rohe. Z kolei system Maison Dom-ino Le Corbusiera redukował ściany do słupów, pozostawiając otwartą przestrzeń i uwalniając elewację. W efekcie okno – kolejny element architektury – przestało być otworem w ścianie, a stało częścią przegrody zewnętrznej lub nawet jej całością. Innowacyjne rozwiązania budowlane i sposób myślenia o ścianach były jedną ze składowych nowego stylu architektonicznego: modernizmu. Przyczyniło się to do redefinicji zarówno wyglądu budynków, jak i relacji użytkowników.
  

Wilfried Koch, Style w architekturze, Świat Książki, Warszawa 2020

Rem Koolhaas, AMO, Harvard Graduate School of Design, Elements of Architecture, wyd. Taschen, 2018

Przemysław Markiewicz, Budownictwo ogólne dla architektów, Archi-Plus, Kraków 2007

Zdzisław Mączeński, Elementy i detale architektoniczne w rozwoju historycznym, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2005