Jakość środowiska

Badając jakość środowiska, musimy określić, co mamy na myśli: czy interesuje nas środowisko miejsca zamieszkania, czy środowisko pracy, czy może stan elementów przyrodniczych; czy badamy je w skali lokalnej, czy też ważne są dla nas wskaźniki globalne. Dla każdego zakresu i skali przydatne będą inne kryteria oceny.

European Environment Agency (Europejska Agencja Środowiska) podaje następującą definicję jakości środowiska: „Właściwości i cechy środowiska, zarówno uogólnione, jak i lokalne, które oddziałują na ludzi i inne organizmy. Jakość środowiska to termin ogólny, który może odnosić się do różnych cech, takich jak czystość powietrza i wody lub zanieczyszczenie, hałas, dostęp do otwartej przestrzeni i efekty wizualne budynków oraz potencjalny wpływ, jaki te cechy mogą mieć na zdrowie fizyczne i psychiczne, a są spowodowane działalnością człowieka”. Definicja uwzględnia zarówno elementy przyrodnicze, jak i efekty działań człowieka w postaci ukształtowanej przestrzeni, formy i funkcji architektury, rozwiązań technicznych oraz sposobów użytkowania.

Z punktu widzenia projektanta kształtującego środowisko zbudowane oraz społecznych potrzeb i oczekiwań jakość środowiska życia człowieka najmocniej wiąże się z takimi pojęciami jak „zdrowie i dobrostan”. Na jakość niewątpliwie oddziałuje grupa czynników zewnętrznych, na które projektant lub użytkownik ma pośredni wpływ, takich jak stan powietrza, zmiany klimatyczne, stan wód czy gleby w skali świata, krajów i regionów. Na poziomie międzynarodowym działa m.in. organizacja OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, ang. Organisation for Economic Co-operation and Development), która wyróżnia przede wszystkim wskaźniki natury globalnej.

Pewnych wytycznych dotyczących obszarów, czynników i elementów wymagających badania i sprecyzowania dostarczają dokumenty i deklaracje, które pojawiły się w wieku XX. Stanowiły one reakcję na pogarszającą się sytuację środowiska, w tym w szczególności środowiska zbudowanego. W Karcie Machu Picchu, przyjętej na XIII Kongresie UIA (Union Internationale des Architectes, tj. Międzynarodowej Unii Architektów) w Meksyku w 1978 r., podkreślono, że „architektura powinna być procesem tworzenia środowiska zaplanowanego w harmonii z elementami przyrody, a jej głównym problemem jest tworzenie społecznej przestrzeni, w której ludzie mają żyć”.

Również Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyznacza kryteria oceny jakości środowiska, odnosząc się do środowiska życia człowieka. Posługuje się wieloma parametrami. Różnorodność ekonomiczna i kulturowa świata powoduje jednak, iż sformułowane standardy związane z zaspokojeniem podstawowych potrzeb (niespełnionych w krajach rozwijających się) stają się mało przydatne w podnoszeniu jakości środowiska życia człowieka po osiągnięciu pewnego poziomu podstawowego.

WHO pracuje nad uniwersalną metodą badania środowiska życia człowieka. Z uwagi na fakt, że na całym świecie gwałtownie wzrasta liczba mieszkańców miast, w szczególności tych dużych, coraz większe jest ryzyko pogarszania się jakości życia przede wszystkim w miastach. Jako punkt odniesienia WHO przyjęła określenie „zdrowe miasto” – czyli takie, w którym warunki życia umożliwiają zachowanie zdrowia i dobrą jakość funkcjonowania mieszkańców. W tym kontekście „poprawa zdrowia” rozumiana jest jako zmiana warunków życia, tj. jako polepszenie zarówno środowiska fizycznego, jak i czynników społecznych i ekonomicznych, które wpływają na samopoczucie mieszkańców. Wciąż brak jednak jeszcze pewnych cech i standardów dla oceny warunków życia. Występują duże trudności w stawianiu bezwzględnych ocen, chociaż określenie „złe warunki życia” jest używane. Można je rozwinąć, stosując obiektywne kryteria, takie jak m.in.: posiadanie mieszkania, dostępu do wody, urządzeń technicznych.

WHO zdaje sobie sprawę z zakresu problemów. Popiera zatem działania interdyscyplinarne z elementem partycypacji społecznej. Zakłada szeroką wymianę informacji i wyników badań pomiędzy miastami. Celem realizowanego projektu „Healthy City” jest m.in. poprawa zdrowia i jakości życia wszystkich obywateli.

Funkcjonujący paradygmat zrównoważonego rozwoju, wymagania stawiane przy projektowaniu nowych inwestycji, a także prozaiczny czynnik konkurencji pomiędzy inwestorami a miastami spowodował, że powstał szereg systemów oceniających stopień zrównoważenia planowanych przedsięwzięć i działań inwestycyjnych. W ramach tych systemów nadawane są projektom i realizacjom certyfikaty jakości (systemy oceny), które z jednej strony dają gwarancję wysokiego poziomu projektu i realizacji, a z drugiej – stanowią element marketingu i świadczą o konkurencyjności inwestorów. Jako ciekawe przykłady można przywołać działania prowadzone w ramach projektu Local Sustainability pod patronatem Komisji Europejskiej, a także systemy ocen, takie jak LEED, BREAM oraz WELL Building Standard.

Jason Corburn, Toward the Healthy City. People, Places, and the Politics of Urban Planning, The MIT Press, Cambridge 2009

Krzysztof Lenartowicz, O psychologii architektury. Próba inwentaryzacji badań, zakres przedmiotowy i wpływ na architekturę, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 1992

Miejskie środowisko mieszkaniowe, red. G. Schneider-Skalska i E. Kusińska, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2017

Jacek Szołtysek, Jakość życia w mieście. Poglądy interdyscyplinarne, CeDeWu, Warszawa 2018