Ład przestrzenny

Ład to stan uporządkowania, harmonii, równowagi.

W przypadku ładu przestrzennego można mówić o harmonijnej, uporządkowanej przestrzeni. W odniesieniu do przestrzeni architektoniczno-urbanistycznej będzie to harmonijnie zakomponowana przestrzeń miejska, ale ład przestrzenny dotyczy całości przestrzeni użytkowanej przez człowieka na danym obszarze. Dążenie do ładu jako stanu uporządkowania jest pożądane również w procesie planowania przestrzennego, dlatego definicja ładu przestrzennego jest wpisana do Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Ład przestrzenny stanowi główną wartość, która jest podstawą działań dla decyzyjnych organów administracyjnych na wszystkich szczeblach planowania przestrzennego. Ład przestrzenny jako stan równowagi jest również jednym z elementów zrównoważonego rozwoju, a w odniesieniu do architektury i urbanistyki – zrównoważonego planowania i projektowania. W ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 1, pkt 2) przyjmuje się równorzędnie ład przestrzenny oraz zrównoważony rozwój za podstawę działań przy ustalaniu zasad zagospodarowania i zabudowy terenów przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej.

Definicja ładu przestrzennego w polskim systemie prawnym znajduje się w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 2, pkt 1). Według niej przez ład przestrzenny należy rozumieć takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. W związku z tym jest to termin, w którym komplementarnie przenikają się takie dziedziny, jak architektura i urbanistyka, ochrona środowiska, ekonomia czy socjologia.

Na całość harmonijnego kształtowania przestrzeni składają się zrównoważone stosunki społeczno-gospodarcze na danym obszarze, wydajne zasoby infrastruktury technicznej, zachowanie i ochrona środowiska przyrodniczego oraz czytelny układ przestrzenny miasta. Największy wpływ na układ przestrzenny miasta ma kompozycja przestrzenna (kompozycja urbanistyczna). Jest to świadomie zorganizowana przestrzeń miejska, na którą składa się układ i proporcje budynków względem siebie, kształtowanie odpowiedniej skali zabudowy dopasowanej do otoczenia, przestrzenie publiczne o różnorodnych funkcjach wraz z terenami zieleni.

Cel i zadania ładu przestrzennego

W ładzie przestrzennym należy uwzględniać potrzeby indywidualnych użytkowników (zapewnienie bezpieczeństwa, ochrona prawa własności) oraz realizować inne zamierzenia społeczne lub gospodarcze ważne dla celów publicznych (rozwój infrastruktury, ochrona dziedzictwa kulturowego) przy równoczesnej ochronie przed nadmierną eksploatacją zasobów przyrodniczych i naturalnych.

Celem wprowadzania ładu przestrzennego jest przeciwdziałanie chaosowi przestrzennemu poprzez różnorodne działania, np. odpowiednie zapisy w dokumentach planistycznych na wszystkich poziomach planowania przestrzennego. Najbardziej sprecyzowane zapisy wprowadzające ład przestrzenny znajdują się w dokumentach planistycznych na poziomie gminnym, w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Wprowadzenia ładu przestrzennego realizuje się poprzez:

  • racjonalne wykorzystanie terenu, dążenie do zwartych układów miejskich i przeciwdziałanie rozlewaniu się zabudowy;
  • równoważenie funkcji miejskich zarówno pod względem ilościowym, jak i różnorodności (np. obszarom mieszkaniowym należy zapewnić odpowiednie usługi społeczne oraz równomiernie rozmieszczone tereny zieleni);
  • odpowiednie rozmieszczenie funkcji miejskich, które umożliwia bezkonfliktowe i bezpieczne użytkowanie przestrzeni miejskich (przenikanie się obszarów funkcjonalnych o różnorodnych funkcjach, odpowiednie lokalizowanie uciążliwych funkcji, unikania dominacji jednej funkcji na zbyt dużym obszarze miasta);
  • ochronę i rozwój terenów zieleni, a także zachowanie wartości krajobrazowych danego obszaru (ochrona przed zabudową terenów zielonych);
  • odpowiednie ukształtowanie układu komunikacyjnego z naciskiem na minimalizację niepotrzebnego transportu w określonym obszarze (preferencje dla transportu zbiorowego, rowerzystów i pieszych);
  • kształtowanie układu przestrzennego poprzez kompozycję przestrzenną (wyznaczanie dominant, osi kompozycyjnych, pierzei, ochrona otwartego krajobrazu przed zabudową).
Literatura

Magdalena Górczyńska, Wskaźniki zagospodarowania i ładu przestrzennego w miastach i na obszarach silnie zurbanizowanych, „Biuletyn KPZK” 2013.

Bohdan Jałowiecki, Ład społeczny, ład przestrzenny, „Biuletyn PAN”, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, z. 205, 2003.

Jerzy Parysek, Ład przestrzenny jako kategoria pojęciowa i planistyczna, Biuletyn PAN. Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, z. 205, 2003.

Barbara Prus et al., Problemy kształtowania ładu przestrzennego, Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego, Kraków 2015.

Marta Woźniak, Ład przestrzenny jako paradygmat zrównoważonego gospodarowania przestrzenią, „Białostockie Studia Prawnicze”, z. 18, 2015.

Linki zewnętrzne

Ustawa o Planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

Autor hasła
Elżbieta Kusińska
Data aktualizacji
26.07.2022
Zobacz też
Ład społeczny
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r.
Przestrzeń
Polityka przestrzenna
Planowanie przestrzenne
Dokumenty planistyczne
Polityka architektoniczna
Krajobraz
Gospodarka przestrzenna
Spis treści
O Archipedii

Archipedia pomoże Ci uporządkować wiedzę na styku architektury, kultury i środowiska. Podzielona jest na cztery główne działy: Architektura, Przestrzeń, Baukultur/Archikultura i Środowisko. Pokazują one złożone relacje pomiędzy przestrzeniami zorganizowanymi przez człowieka, a środowiskiem naturalnym.

Strona główna Archipedii
Zespół redakcyjny

Redaktorki prowadzące: Marta Baranowska (NIAiU), Katarzyna Domagalska (NIAiU)

Koncepcja struktury: Elżbieta Kusińska (WAPK), Grażyna Schneider-Skalska (WAPK)

Redakcja merytoryczna haseł: Elżbieta Kusińska (WAPK), Grażyna Schneider-Skalska (WAPK), Zespół redakcyjny Kwartalnika RZUT

Redakcja: Wojciech Górnaś (Redaktornia)

Ilustracje: Weronika Reroń

Używamy plików cookies na naszej stronie, aby lepiej rozumieć w jaki sposób jest używana i stale ulepszać jej użyteczność. Kontynuując przeglądanie tej strony akceptujesz naszą Politykę Prywatności.