Miasto

Miasto jest skomplikowaną strukturą, której badaniem zajmuje się bardzo wiele dziedzin nauki: od urbanistyki przez geografię, historię (historia urbanistyki) aż do socjologii (socjologia miasta). Miasto jest nie tylko układem przestrzennym, zbiorem budynków, budowli, ulic, placów, kwartałów miejskich i innych elementów. To również skomplikowany organizm społeczny, zamieszkiwany przez odmienne społeczności – o własnej hierarchii zarządzania, doświadczeniach i dziedzictwie historycznym, tożsamości kulturowej. Pomiędzy jego mieszkańcami zachodzą różnorodne interakcje. Miasta funkcjonują w zmiennych warunkach polityczno-gospodarczych, które również mają wpływ na rozwój lub regres.

Opisy miast znajdują się w najstarszych dokumentach historycznych (np. w Biblii). Początek i rozwój pierwszych struktur miejskich poznajemy dziś dzięki prowadzonym wykopaliskom archeologicznym. Wiele miast funkcjonuje jednak nieprzerwanie od wielu tysięcy lat, np. Damaszek w Syrii (od XV wieku p.n.e.). W najstarszych ośrodkach miejskich układ przestrzenny zabudowy był uzależniony przede wszystkim od warunków topograficznych i dostosowanych do nich elementów obronnych, np. układu murów. Najwcześniej powstawała w miastach zabudowa mieszkaniowa oraz świątynna. Pomiędzy nimi znajdowały się publiczne place oraz ciągi komunikacyjne.

Układ przestrzenny miast zmienił się radykalnie w trakcie rewolucji przemysłowej w związku z gwałtownym rozwojem przemysłu i obsługującej go infrastruktury. Od XIX wieku w rozwoju miast pojawił się dodatkowy, zupełnie nowy czynnik – przemysł, który wpływał zarówno na strukturę urbanistyczną, jak i na warunki życia mieszkańców. W mieście pojawiło się wiele nowych funkcji i takich miejsc, jak obiekty przemysłowe (fabryki, kopalnie huty), obiekty infrastruktury technicznej (elektrownie, kotłownie) i transportowej. Dawne funkcje zaczęły być realizowane przez inne obiekty, np. pojawiły się galerie handlowe. Rozwój miast epoki przemysłowej doprowadził do intensyfikacji badań urbanistycznych. Zaczęły powstawać projekty miast teoretycznych, w których tereny przemysłowe włączano do obszarów miejskich przy jednoczesnym zapewnieniu komfortu dla użytkowników obszarów mieszkaniowych.

Miasta od najdawniejszych czasów podlegały ciągłym transformacjom – procesom urbanizacyjnym. Zmieniała się ich struktura przestrzenna, liczba ludności, stosunki społeczne. Część miast rozwijała się przez wiele wieków i funkcjonuje do dzisiaj. Część z nich już nie istnieje. Przyczyny, dla których miasta powstają i rozwijają się lub wręcz przeciwnie: wymierają, są bardzo różnorodne.

Na przestrzeni lat widać, że miasto staje się podstawowym środowiskiem życia człowieka. Ośrodki miejskie dynamicznie się rozwijają. W XXI wieku większość ludności świata będzie w nich mieszkała. Już na początku XXI wieku, w 2007 r., w raporcie jednego z departamentów ONZ – United Nations Population Fund pt. State of world population. Unleashing the Potential of Urban Growth pojawiły się prognozy dotyczące ogólnoświatowej urbanizacji. Według ówczesnych szacunków do roku 2030 większość światowej populacji będzie zamieszkiwała ośrodki miejskie (ok. 5 miliardów). W raporcie z 2018 r. World Urbanization Prospects: The 2018 Revision prognozuje się, że do 2050 r. w miastach będzie mieszkało prawie 70% ludności świata.

Jan Gehl, Miasta dla ludzi, RAM, Kraków 2014

Kronika norymberska (Liber chronicalum) – wizerunki europejskich miast (XV w.)