Środowisko przyrodnicze

Elementy środowiska przyrodniczego wraz z wytworami kultury ludzkiej (dziedzictwo kulturowe) tworzą środowisko życia współczesnego człowieka. Aby przeciwdziałać degradacji środowiska przyrodniczego, powstały określone przepisy prawa. Podstawowym polskim dokumentem regulującym te kwestie jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z zawartą w niej definicją do elementów przyrodniczych można zaliczyć: powierzchnię ziemi, kopaliny, wodę, powietrze, krajobraz, klimat i inne elementy różnorodności przyrodniczej.

Środowisko przyrodnicze na Ziemi jest dobrem ogólnoludzkim, które należy chronić i o które należy dbać, a z jego zasobów trzeba korzystać rozsądnie. Przy projektowaniu i budowaniu środowisko przyrodnicze powinno być eksploatowane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, ponieważ wiele ze źródeł jest nieodnawialnych. Konieczne jest wdrażanie gospodarki cyrkularnej i stosowanie recyklingu, dzięki którym dany materiał będzie znajdował się w obiegu możliwie jak najdłużej. Do osiągnięcia ekologicznej równowagi niezbędna jest pełna integracja środowiska zbudowanego z przyrodniczym. Aby to osiągnąć, należy przy każdym przedsięwzięciu rozważyć rachunek kosztów

Na stan środowiska przyrodniczego wpływa nie tylko architektura, ale przede wszystkim urbanizacja (procesy urbanizacyjne). To jedna z form działalności ludzkiej najbardziej ingerująca w naturę.

Przyroda w przestrzeni miasta to w dużej mierze zieleń miejska, która między innymi:

• poprawia estetykę przestrzeni,
• poprawia skład powietrza (funkcja biologiczno-zdrowotna),
• poprawia samopoczucie dzięki olejkom eterycznym wydzielanym przez rośliny,
• tłumi hałas,
• wzmacnia skarpy i gleby narażone na erozję,
• niweluje efekty wysp ciepła,
• stanowi rezerwuar wody.

Ochrona środowiska przyrodniczego i rozsądne gospodarowanie nim są możliwe dzięki odpowiedniemu planowaniu przestrzennemu prowadzonemu w ramach polityki przestrzennej – zgodnie z przepisami krajowymi i wojewódzkimi. Jednym z pierwszych dokumentów przygotowywanych po podjęciu uchwały w sprawie przystąpienie do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest opracowanie ekofizjograficzne. Charakteryzuje ono poszczególne elementy składowe środowiska przyrodniczego i ich wzajemne relacje. Dzięki ich identyfikacji możliwe jest zapisanie w planie sposobu ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego. Innym dokumentem jest prognoza oddziaływania na środowisko projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Jej kluczową częścią jest ocena zagrożeń i stanu środowiska oraz jego potencjalnych zmian. Merytoryczną opiekę nad środowiskowym trybem procesu planistycznego sprawują Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska i Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny.

Środowisko przyrodnicze powinno być uwzględniane także w procesie rewitalizacji miast. Z tego powodu powstało pojęcie kompleksowej rewitalizacji architektoniczno-przyrodniczej. Jej głównym celem jest poprawa ekologicznych warunków życia przez minimalizowanie zanieczyszczeń, rekultywację struktur zdewastowanych, kształtowanie pożądanego systemu osnowy ekologicznej, zabezpieczenie ludzi i obiektów budowlanych przed przyrodniczymi zjawiskami katastroficznymi, a także zwiększenie potencjału percepcyjno-behawioralnego środowiska przyrodniczego.
  

Jadwiga Biegańska, Justyna Chodkowska-Miszczuk, Elżbieta Grzelak-Kostulska, Krzysztof Rogatka, Stefania Środa-Murawska, Środowisko przyrodnicze a planowanie przestrzenne, „Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy” nr 43, 3/2015

Maciej Przewoźniak, Teoretyczne aspekty przyrodniczej rewitalizacji miast: ku metodologii zintegrowanej rewitalizacji urbanistyczno-przyrodniczej, „Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych” 2005, t. 1

Bogusław Szuba, Kryterium środowiskowego kształtowania przestrzeni w procesie rewitalizacji miast, „Problemy Rozwoju Miast. Kwartalnik Naukowy Instytutu Rozwoju Miast” 2014, z. 4