Przestrzeń publiczna

W urbanistyce jako jeden z pierwszych przestrzeń oraz jej podział zdefiniował Giambattista Nolli. Na planie Rzymu, który wykonał w XVIII w., wyróżnił przestrzeń publiczną i prywatną. Do tej pierwszej zaliczały się place, ulice, ale również wnętrza kościołów oraz innych obiektów użyteczności publicznej. Ideę przestrzeni w urbanistyce rozwijał Albert E. Brinkmann, który wprowadził takie pojęcia, jak projektowanie przestrzenne, porządkowanie przestrzeni oraz kształtowanie jej. W latach 60. XX w. za sprawą aktywistki miejskiej Jane Jacobs i jej książki Śmierć i życie wielkich miast Ameryki temat przestrzeni publicznej trafił do debaty publicznej. Niewiele później William H. Whyte przeprowadził szereg badań nad zachowaniem ludzi w przestrzeniach publicznych w Nowym Jorku. Zidentyfikował elementy składające się na przestrzenie tętniące życiem. Uważał, że życie społeczne w przestrzeni publicznej ma fundamentalny wpływ na jakość życia jednostek i całego społeczeństwa. Uważał, że ponosimy moralną odpowiedzialność za tworzenie fizycznych miejsc, które ułatwiają zaangażowanie obywatelskie i interakcje społeczne.

Następne kroki w definiowaniu przestrzeni miejskiej wykonał Oscar Newman w teorii przestrzeni obronnej (the defensible space theory), którą wprowadził pojęcia przestrzeni półpublicznej i półprywatnej. Według niego ludzie mają głęboko ukrytą, biologicznie uwarunkowaną potrzebę posiadania swojego terytorium. Jest ono oddzielone od przestrzeni publicznej czytelną strefą przejściową podlegającej zbiorowej kontroli osób, które się z nią identyfikują.
  

Jan Maciej Chmielewski opisuje przestrzeń miejską jako układ nakładających się na siebie przestrzeni publicznych, grupowych i prywatnych. Przestrzeń publiczna tworzy warunki do pośredniej interakcji między jednostkami.

Według definicji zawartej w Ustawie z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przestrzeń publiczna to „obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne”. W Karcie przestrzeni publicznej przyjętej przez III Kongres Urbanistyki Polskiej (Poznań, 4–5 września 2009 r.) jest ona rozumiana jako dobro wspólnie użytkowane, celowo kształtowane przez człowieka, zgodnie ze społecznymi zasadami i wartościami – służące zaspokojeniu potrzeb społeczności lokalnych i ponadlokalnych. Przestrzeń publiczna zakwalifikowana jest do dóbr strategicznych społeczeństw lokalnych, ponieważ jest miejscem transmisji produktów materialnych i niematerialnych, które zaspokajają różnorodne potrzeby. Jedną z ważniejszych ról przestrzeni jest integracja umożliwiająca powstanie wspólnoty, której każdy jest członkiem na równych prawach. O publicznym charakterze przestrzeni decyduje zbiorowy sposób jej użytkowania, który ma potencjał kulturotwórczy.
  

Jan Maciej Chmielewski, Teoria urbanistyki w projektowaniu i planowaniu miast, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001

Jane Jacobs, Śmierć i życie wielkich miast Ameryki, Centrum Architektury, Warszawa 2015

Oscar Newman, Creating Defensible Space, U.S. Department of Housing and Urban Development, 1996

Gabriela Rembarz, Poglądy na problem przestrzeni publicznej, Osiedle: Reurbanizacja „Urbanistyka Międzyuczelniane Zeszyty Naukowe”, Urbanista, Warszawa 2009

Karta przestrzeni publicznej

Project for Public Spaces