Postwzrost

Postwzrost (często określany również dewzrostem lub angielskim terminem degrowth) postuluje odejście od paradygmatu wzrostu gospodarczego, który nierozłącznie związany jest z degradacją środowiska i nadmierną eksploatacją planety.

Zamiast systemu opartego na produkcji i konsumpcji na pierwszym miejscu stawia ograniczenie zużycia zasobów przy jednoczesnym dążeniu do zmniejszenia nierówności społecznych. Postwzrost kwestionuje propagowane idee zrównoważonego rozwoju jako bazujące na błędnych założeniach. Oddzielenie wzrostu gospodarczego od nadmiernej eksploatacji środowiska jest niemożliwe do zrealizowania w skali całej planety.

Postwzrost to szerokie pojęcie łączące w sobie wiele idei (ekonomię feministyczną, zagadnienia sprawiedliwości środowiskowej), postulatów, działań i ruchów politycznych.

Szeroka dyskusja na temat ograniczenia wzrostu gospodarczego rozpoczęła się w latach 70. XX w. Najbardziej rozpoznawalnym opracowaniem z tego okresu jest raport The Limits to Growth (Granice wzrostu), wydany w 1972 przez Klub Rzymski, międzynarodową organizację założoną, by szukać rozwiązań globalnych problemów społecznych i środowiskowych
 

Ludzkość niszczy własną planetę

Czasy, w których żyjemy, zdominowała działalność człowieka. Gwałtowna urbanizacja, emisja gazów cieplarnianych, wydobycie paliw i surowców czy zanieczyszczenie środowiska mają na naszą planetę dużo większy wpływ niż zjawiska przyrodnicze. Współczesne badaczki i badacze nazwali naszą epokę antropocenem. Przedstawienie problemu z perspektywy całego globu wpłynęło na debatę dotyczącą rozwiązań i zmiany ludzkich zachowań w celu zapobiegnięcia dalszej dewastacji systemów przyrodniczych.

Promowany przez polityków głównego nurtu zrównoważony lub zielony rozwój w praktyce okazuje się niemożliwy do zrealizowania. Oddzielenie wzrostu gospodarczego od zużycia zasobów i nadmiernej eksploatacji środowiska naturalnego (tzw. eco-economic decoupling) jest możliwe do zrealizowania jedynie punktowo (np. w konkretnym wysoko rozwiniętym kraju) i przez krótkie okresy. W skali całej planety i zamieszkującej ją ludzkości opieranie gospodarki na nieskończonym rozwoju będzie zawsze – w myśl idei postwzrostowych – systemem wysoce niezrównoważonym.
  

Galeria

1/1
Postwzrost koncepcja: Zofia Piotrowska, rys. Weronika Reroń
Co zamiast wzrostu?

Głównym celem, jaki stawia przed sobą ruch postwzrostu, jest radykalne ograniczenie zużycia zasobów naturalnych i środowiska przy jednoczesnym zapewnieniu godnych warunków życia wszystkim ludziom na planecie. Ekonomistka Kate Raworth obrazuje to rozwiązanie za pomocą obwarzanka – zewnętrzny okrąg określa pułap ekologiczny, wewnętrzny – podstawę społeczną. Zgodnie z tą koncepcją obecnie wykraczamy poza zarysowany pułap ekologiczny, co prowadzi nas nieuchronnie do katastrofy klimatycznej. Nie spełniamy za to podstawy społecznej, czyli minimum, w ramach którego jesteśmy w stanie zaspokoić podstawowe potrzeby wszystkich mieszkańców Ziemi. Musimy więc dążyć do tego, żeby skorygować działania ludzkości i funkcjonować w ramach zrównoważonej przestrzeni obwarzanka.

Procesy dekolonizacji muszą wiązać się z przeorganizowaniem ekstrawaganckiego trybu życia, do którego przywykliśmy w zachodnich społeczeństwach (jak choćby kupowania SUV-ów, taniej elektroniki czy „szybkiej mody”). Jason Hickel, autor książki Mniej znaczy lepiej, proponuje, by zamiast na innowacje technologiczne kłaść nacisk na innowacje społeczne (np. krótszy tydzień pracy, dochód podstawowy i inne rozwiązania prowadzące do redystrybucji bogactwa i powszechnej poprawy jakości życia).
  

Galeria

Ekonomistka Kate Raworth proponuje rozwiązanie za pomocą obwarzanka – zewnętrzny okrąg określa pułap ekologiczny, wewnętrzny – podstawę społeczną. Zgodnie z tą koncepcją obecnie wykraczamy poza zarysowany pułap ekologiczny, co prowadzi nas nieuchronnie do katastrofy klimatycznej. Nie spełniamy za to podstawy społecznej, czyli minimum, w ramach którego jesteśmy w stanie zaspokoić podstawowe potrzeby wszystkich mieszkańców Ziemi. Musimy więc dążyć do tego, żeby skorygować działania ludzkości i funkcjonować w ramach zrównoważonej przestrzeni obwarzanka.

Źródło diagramów: Doughnut Economics Action Lab

1/2
Model Ekonomii obwarzanka z zaznaczonymi granicami społecznymi i planetarnymi Kate Raworth and Christian Guthier. CC-BY-SA 4.0, tłumaczenie polskie: Natalia Kucypera
2/2
Model Ekonomii obwarzanka z zaznaczonymi granicami społecznymi i planetarnymi Kate Raworth and Christian Guthier. CC-BY-SA 4.0, tłumaczenie polskie: Natalia Kucypera
Zakończyć epokę kapitałocenu

Kapitalizm wydaje nam się jedynym „działającym” systemem ekonomicznym. Utożsamiamy z nim idee demokracji i wolności. Jednak świadomość, a często nawet doświadczenie trwającej katastrofy klimatu skłania do zauważenia, że ten model gospodarczy przynosi nam więcej szkody niż pożytku.

Pierwszym krokiem do przeprowadzenia radykalnej zmiany jest uświadomienie sobie, że w człowiek (wraz z całą swoją działalnością) stanowi część ekosystemu. Znając historię relacji ludzkości i natury, dogłębnie przeanalizowaną przez geografa Jasona Moore’a w książce, napisanej wraz z Rajem Patelem, A History of the World in Seven Cheap Things: A Guide to Capitalism, Nature, and the Future of the Planet (Historia świata w siedmiu tanich rzeczach. Przewodnik po kapitalizmie, przyrodzie i przyszłości planety), musimy tę relację zorganizować na nowo. W końcu to nie system kapitalistyczny, tylko przyroda pozwala nam żyć na tej planecie.
  

Literatura

Kate Raworth, Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku, tłum. A. Paszkowska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2017

Jason Hickel, Mniej znaczy lepiej. O tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat, tłum. J. Listwan, Karakter, Kraków 2021

Raj Patel, Jason W. Moore, A History of the World in Seven Cheap Things: A Guide to Capitalism, Nature, and the Future of the Planet, University of California Press, Berkeley 2017

Autor hasła
Zofia Piotrowska (Redakcja Kwartalnika RZUT)
Data aktualizacji
23.08.2023

Używamy plików cookies na naszej stronie, aby lepiej rozumieć w jaki sposób jest używana i stale ulepszać jej użyteczność. Kontynuując przeglądanie tej strony akceptujesz naszą Politykę Prywatności.