Detal architektoniczny

Detal to coś małego, szczegół, element większej całości. Według definicji encyklopedycznej detal architektoniczny to: „potocznie fragment architektonicznego wykończenia budowli” (Szolginia, 1991). Detale architektoniczne to m.in. ozdobne obramowania okien, drzwi i innych otworów w budynku, architektoniczne podkreślenie elementów konstrukcyjnych, gzymsy, balustrady.

Budynki posiadają detale, które są dla nich niezbędne pod względem funkcjonalnym, jak np. balustrady przy schodach. Często jednak detale są elementami dodawanymi do obiektu w celu podkreślenia jego formy architektonicznej i estetyki.

Architekt i nauczyciel akademicki Janusz A. Włodarczyk rozszerzył definicję detalu architektonicznego. Nazwał go „wyodrębnioną formą przestrzenną współdziałającą z podstawową strukturą budynku i zespoloną z nią w nierozerwalną całość” (Włodarczyk, 2012). Detal architektoniczny jest nie tylko wykończeniem, a jego forma ma wpływ na odbiór całego obiektu architektury.

Detale architektoniczne można zauważyć już w budowlach starożytnych. Występowały w obiektach niezależnie od punktu rozwoju sztuki budowlanej. Pierwotnym, prostym bryłom budynku dodawano wykończenia, które często wynikały z funkcjonalnych potrzeb (np. balustrady przy schodach zapewniały większe bezpieczeństwo, a gzymsy i zadaszenia chroniły przed słońcem czy deszczem). Z czasem detal architektoniczny stał się formą ozdoby, nawet ornamentu podkreślającego bryłę architektoniczną.

Detal architektoniczny zależy także od przeznaczenia budynku, czyli jego funkcji. Najczęściej obiekty użyteczności publicznej o dużym znaczeniu dla lokalnej społeczności zyskiwały charakterystyczne, bogato zdobione detale. Z czasem również budynki mieszkalne zdobiono indywidualnymi wykończeniami, zależnymi od potrzeb czy zamożności ich właścicieli. Elementy wykończenia budynków są zróżnicowane. Zależą od epoki historycznej lub szerokości geograficznej, a także od możliwości budowniczych, zaawansowania cywilizacyjnego danej kultury i zasobów, materiałów budowlanych w danym obszarze. Wiele epok historycznych pozostawiło po sobie budynki o detalach charakterystycznych dla danego stylu, jak np. starożytne greckie świątynie czy gotyckie kościoły.

Dziś bardzo często można zidentyfikować historyczne pochodzenie budynku również po charakterze elementów jego wykończenia. W modernizmie forma obiektów uległa uproszczeniu. W odróżnieniu od wcześniejszych epok ornamentyka detalu architektonicznego została ograniczona do minimum, pomimo znacznego rozwoju technologii budowlanych. Współczesne możliwości wykończenia budynków architektonicznymi elementami są bardzo szerokie, dlatego umiejętne operowanie detalem architektonicznym ma wpływ na jakość samej architektury, a także na ład przestrzenny otaczającej ją większej przestrzeni miejskiej.

Galeria

Funkcja dekoracyjna

1/3
Rzygacze – dekoracyjne zakończenie rynny w gotyckim kościele, katedra Notre Dame, Paryż, Francja fot. Elżbieta Kusińska
2/3
Rozeta – zdobione okno w gotyckim kościele, katedra Notre Dame, Paryż, Francja fot. Elżbieta Kusińska
3/3
Detal arkad w stylu mauretańskim, pałac Aljaferia w Saragossie (Hiszpania) fot. Elżbieta Kusińska
Literatura

1000 detali w architekturze, oprac. zbiorowe, TMC, Warszawa 2010

Architektura. Style i detale, red. Emily Cole, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2015

Wilfried Koch, Style w architekturze, Świat Książki, Warszawa 2020

Zdzisław Mączeński, Elementy i detale architektoniczne w rozwoju historycznym, Wydawnictwo Arkady, 2005

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska-Szulkiewicz, PWN, Warszawa 2005

Witold Szolginia, Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i budownictwo, Wydawnictwa Naukowo Techniczne, Warszawa 1991

Janusz A. Włodarczyk, Detal architektoniczny. Czym jest?, „Czasopismo Techniczne”, R. 109, Z. 15, 5-A1, s. 302–309

Autor hasła
Elżbieta Kusińska
Data aktualizacji
26.01.2023
Zobacz też
Architektura wernakularna
Gzyms
Elementy architektury
Mała architektura
Spis treści
O Archipedii

Archipedia pomoże Ci uporządkować wiedzę na styku architektury, kultury i środowiska. Podzielona jest na cztery główne działy: Architektura, Przestrzeń, Baukultur/Archikultura i Środowisko. Pokazują one złożone relacje pomiędzy przestrzeniami zorganizowanymi przez człowieka, a środowiskiem naturalnym.

Strona główna Archipedii
Zespół redakcyjny

Redaktorki prowadzące: Marta Baranowska (NIAiU), Katarzyna Domagalska (NIAiU)

Koncepcja struktury: Elżbieta Kusińska (WAPK), Grażyna Schneider-Skalska (WAPK)

Redakcja merytoryczna haseł: Elżbieta Kusińska (WAPK), Grażyna Schneider-Skalska (WAPK), Zespół redakcyjny Kwartalnika RZUT

Redakcja: Wojciech Górnaś (Redaktornia)

Ilustracje: Weronika Reroń

Używamy plików cookies na naszej stronie, aby lepiej rozumieć w jaki sposób jest używana i stale ulepszać jej użyteczność. Kontynuując przeglądanie tej strony akceptujesz naszą Politykę Prywatności.