Projektowanie urbanistyczne

Proces projektowania w urbanistyce jest twórczym działaniem, które ma na celu stworzenie nowej lub ulepszenie już istniejącej przestrzeni zgodnie z przyjętymi zasadami. Celem nadrzędnym jest zaś ład przestrzenny, czyli ukształtowanie harmonijnej przestrzeni uwzględniającej potrzeby i wymogi funkcjonalne, środowiskowe, kulturowe, kompozycyjne i społeczno-gospodarcze. Planowanie miast i osiedli zgodnie z aktualnym stanem wiedzy na temat ich budowy oraz ze znajomością przepisów prawa to projektowanie urbanistyczne.

Intensywny rozwój miast, który stanowił efekt rewolucji przemysłowej, sprawił, że na znaczeniu zyskała zarówno urbanistyka (jako dziedzina wiedzy zajmująca się badaniem struktur miejskich), jak i projektowanie urbanistyczne. W wyniku ówczesnej gwałtownej urbanizacji miast projektanci musieli zmierzyć się z wieloma nowymi i skomplikowanymi wyzwaniami dotyczącymi kształtowania struktur miejskich oraz wypracować zasady projektowania urbanistycznego w miastach epoki przemysłowej.

W historii architektury i urbanistyki projektowaniem urbanistycznym oraz architektonicznym zajmowali się architekci, którzy tworzyli zarówno projekty pojedynczych budynków, jak i koncepcje całych miast (np. w XVI wieku włoski architekt Bernardo Morando wykonał projekt Zamościa). W XIX wieku hiszpański inżynier Ildefons Cerdà sformułował pojęcie urbanistyki. Zasady projektowania urbanistycznego zmieniały się i ewoluowały w ciągu wieków dzięki rozwojowi wiedzy i technologii. Podążały za trendami kulturowymi danej epoki historycznej. Projekty urbanistyczne miast starożytnych, gotyckich, renesansowych czy barokowych różnią się od siebie. Współcześnie zasady i wskaźniki dla projektowania urbanistycznego sformułowane są w aktach prawnych, m.in. w Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2021 poz. 741 z późn. zm.), Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2019 poz. 1065 z późn. zm.) czy miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Projekt, system, siatka

Planowaniem osad i miast zajmowano się już w starożytności, poszukując jak najlepszych rozwiązań przestrzennych dla komfortu życia mieszkańców. Jeden z najstarszych i najbardziej znanych projektów urbanistycznych powstał już w V wieku p.n.e. w antycznej Grecji. Był to plan Miletu stworzony przez greckiego architekta i urbanistę Hippodamosa, bazujący na ortogonalnej siatce ulic i kwartałów, dostosowany do naturalnego ukształtowania terenu. Projekt był tak funkcjonalny, uniwersalny i elastyczny, że na wiele lat wytyczył zasady projektowania urbanistycznego innych ówczesnych ośrodków miejskich. Był to tzw. system hippodamejski, dzięki któremu powstało wiele znanych miast starożytności.

Na przestrzeni wieków powstawały różnorodne koncepcje i projekty urbanistyczne dotyczące całych miast lub ich fragmentów, które wpłynęły na układ urbanistyczny wielu ośrodków. Castra Romana były obronnymi obozami wojskowymi zakładanymi na terenach podbitych przez Rzymian. Dzięki przemyślanej lokalizacji oraz uniwersalnemu i ściśle określonemu planowi przestrzennemu, przetrwały wiele wieków. Ich pierwotna struktura przestrzenna rozwinęła się we współczesne europejskie metropolie (Paryż, Londyn, Kolonię).

Z kolei w średniowieczu miały miejsce tzw. lokacje. Podczas zakładania nowych osad wytyczano układ przestrzenny, który miał stanowić odzwierciedlenie społeczno-ekonomicznego i politycznego funkcjonowania miasta. Miasta lokacyjne posiadały regularną siatkę zabudowy z rynkiem, na którym wyznaczano najważniejsze obiekty: siedzibę władz (ratusz) oraz kościół, a także miejsce na handel czy rzemiosło.

Wiele historycznych projektów urbanistycznych pozostało teoretycznymi traktatami, w których artyści czy architekci poszukiwali odpowiedzi na to, jak powinno wyglądać miasto idealne (przykładem może być renesansowy projekt miasta Sforzinda autorstwa Antonia di Pietro Averlino, znanego jako Filarete). Również w okresie rozwoju miast przemysłowych powstawały projekty miast teoretycznych, które miały rozwiązać problemy urbanizacyjne swojej epoki. Były to m.in. koncepcje miast linearnych (Arturo Soria y Mata), miast przemysłowych (Tony Garnier) czy – najbardziej znana – koncepcja miasta ogrodu brytyjskiego urbanisty Ebenezera Howarda. Idea miasta ogrodu najbardziej wpłynęła na sposób projektowania miast w XX wieku, ponieważ łączyła w sobie zalety wielkomiejskiego życia z możliwością obcowania z przyrodą. Współcześnie poddajemy te koncepcje krytycznej ocenie, szukając odpowiedzi na pytanie: na ile założenia sprawdziły się i przetrwały próbę czasu.

Galeria

System hippodamejski

Plan Miletu – przykład systemu hippodamejskiego opracowanego przez Hippodamosa z Miletu w V wieku p.n.e.

1/1
Plan Miletu – przykład systemu hippodamejskiego opracowanego przez Hippodamosa z Miletu w V wieku p.n.e. rys. Weronika Reroń
Urbanizacja

Znaczenie projektowania urbanistycznego wzrosło wraz z rozwojem epoki przemysłowej w XVIII i XIX wieku, który to przyspieszył proces urbanizacji czyli koncentracji życia ludzi w ośrodkach miejskich. Gwałtowny rozwój przestrzenny, który zainicjowała rewolucja przemysłowa, sprawił, że miasta zaczęły się zmagać z wieloma problemami, jak np. nadmierne zagęszczenie ludności, zanieczyszczenie środowiska, brak odpowiednich warunków sanitarnych czy niekontrolowane rozprzestrzeniania się terenów przemysłowych.

Mimo postępu technicznego pojawiło się wiele nowych, często niekorzystnych zjawisk w przestrzeni miejskiej, którymi musieli się zająć architekci i urbaniści, aby zachować ład przestrzenny i przyjazne warunki życia mieszkańców. Celem projektowania urbanistycznego w czasie powstawania ośrodków przemysłowych stało się harmonijne połączenie w mieście obszarów produkcyjnych, mieszkaniowych i rekreacyjnych, a także zapewnienie odpowiednich standardów jakości przestrzeni miejskiej (np. gęstości zabudowy czy dostępności komunikacyjnej). Współczesne projektowanie urbanistyczne staje przed innymi wyzwaniami. Są one związane z różnorodnymi procesami urbanizacyjnymi w następstwie rozwoju gospodarczo-politycznego, ze zmianami w strukturze społecznej miast (wyludnianiem się części lub całości ośrodków miejskich, starzeniem się społeczeństwa, napływem ludności itd.), a także z rozwojem nowoczesnych technologii cyfrowych, które są implementowane również do struktury urbanistycznej (np. projekty smart city).

Projektowaniem urbanistycznym i studiami nad zagospodarowaniem przestrzennym miasta zajmują się urbaniści, czyli osoby posiadające specjalistyczną wiedzę o funkcjonowaniu miast. Przez wiele wieków urbanistami byli zazwyczaj architekci, jednak współcześnie projektowanie urbanistyczne stało się bardziej złożonym i specjalistycznym procesem, który wymaga innej wiedzy. Mają na to wpływ przede wszystkim różnorodne zjawiska zachodzące w obszarach miejskich: procesy urbanizacyjne, zmiany społeczne, rozwój gospodarczy, nowe restrykcje związane z ochroną środowiska, a także rozwój cyfryzacji. Projektowanie urbanistycznej jest obecnie procesem, który dla osiągnięcia zakładanych celów projektowych powinien być multidyscypinarny.

 

Galeria

Projekty urbanistyczne

Nowa Huta – miasto wybudowane według projektu urbanistycznego arch. Tadeusza Ptaszyckiego. Rysunki opracowano na podstawie zdjęć satelitarnych i Portalu Miejskiego Systemu Informacji Przestrzennej w Krakowie.  

1/2
Nowa Huta – miasto wybudowane według projektu urbanistycznego arch. Tadeusza Ptaszyckiego opracowanie na podstawie zdjęcia satelitarnego, rys. Weronika Reroń
2/2
Nowa Huta – miasto wybudowane według projektu urbanistycznego arch. Tadeusza Ptaszyckiego opracowanie na podstawie zdjęcia satelitarnego, rys. Weronika Reroń
Partycypacja

Urbaniści zajmują się budową, rozbudową, przebudową lub przekształceniami różnej wielkości obszarów miast i terenów podmiejskich. Projektowanie urbanistyczne jest skomplikowanym procesem, regulowanym przez wiele aktów prawnych. Stanowi jedno z działań podejmowanych w ramach planowania przestrzennego, które bazuje na odrębnych dokumentach planistycznych. Projekt urbanistyczny musi realizować zapisy tych dokumentów. Twórczo je interpretuje, spełniając jednak wymagania przestrzenne, funkcjonalne, ekonomiczne i estetyczne. Projekty urbanistyczne dotyczą fragmentów struktury miasta i dotykają bezpośrednio jego mieszkańców, dlatego bardzo ważne jest, aby w procesie brali udział nie tylko projektanci, inwestorzy oraz podmioty wydające decyzje, ale również wszystkie grupy odbiorców projektów urbanistycznych, m.in. mieszkańcy miast. Obecnie procesy partycypacji społecznej stają się jednym z ważnych elementów projektowania urbanistycznego.

Literatura

Jan Maciej Chmielewski, Teoria i praktyka planowania przestrzennego. Urbanistyka Europy, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2016

Jan Maciej Chmielewski, Teoria urbanistyki w projektowaniu i planowaniu miast, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2005

Witold Czarnecki, Podstawy urbanistyki i architektury (seria „Skrypty”), Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 1985

Krzysztof Domaradzki, Przestrzeń Warszawy. Tożsamość miasta a urbanistyka, Muzeum Powstania Warszawskiego, Warszawa 2016

Sławomir Gzell, Architektura, urbanistyka, nauka, PWN, Warszawa 2019

Katarzyna Pluta, Przestrzenie publiczne miast europejskich. Projektowanie urbanistyczne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2014

Podstawy planowania przestrzennego i projektowania urbanistycznego, red. Ryszard Cymerman, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2017

Hwang Sun Ah, Kim Jong Gu, Shin Eun Ho, Projektowanie urbanistyczne we współczesnym społeczeństwie, Nasza Wiedza, [brak danych] 2020

Wprowadzenie do projektowania urbanistycznego, red. Justyna Martyniuk-Pęczek, Piotr Lorens Politechnika Gdańska, Gdańsk 2014

Linki zewnętrzne

Plan na plan. Partycypacja w planowaniu miejscowym, Stowarzyszenie OdBlokuj

Partycypacja dzieci – wprowadzenie do zagadnienia

Elementy partycypacji

Autor hasła
Elżbieta Kusińska
Data aktualizacji
04.04.2022
Zobacz też
Historia urbanistyki
Projektowanie
Dokumenty planistyczne
Kompozycja urbanistyczna
Wnętrze urbanistyczne
Elementy miasta
Układ przestrzenny
Miasto
Urbanistyka
Spis treści
O Archipedii

Archipedia pomoże Ci uporządkować wiedzę na styku architektury, kultury i środowiska. Podzielona jest na cztery główne działy: Architektura, Przestrzeń, Baukultur/Archikultura i Środowisko. Pokazują one złożone relacje pomiędzy przestrzeniami zorganizowanymi przez człowieka, a środowiskiem naturalnym.

Strona główna Archipedii
Zespół redakcyjny

Redaktorki prowadzące: Marta Baranowska (NIAiU), Katarzyna Domagalska (NIAiU)

Koncepcja struktury: Elżbieta Kusińska (WAPK), Grażyna Schneider-Skalska (WAPK)

Redakcja merytoryczna haseł: Elżbieta Kusińska (WAPK), Grażyna Schneider-Skalska (WAPK), Zespół redakcyjny Kwartalnika RZUT

Redakcja: Wojciech Górnaś (Redaktornia)

Ilustracje: Weronika Reroń

Używamy plików cookies na naszej stronie, aby lepiej rozumieć w jaki sposób jest używana i stale ulepszać jej użyteczność. Kontynuując przeglądanie tej strony akceptujesz naszą Politykę Prywatności.