Funkcja

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (wg stanu prawnego na 17 stycznia 2021 r.) budynki pełniące większość funkcji – poza mieszkaniową – to budynki użyteczności publicznej. Wedle definicji budynek użyteczności publicznej to „budynek przeznaczony na potrzeby administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, wychowania, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, w tym usług pocztowych lub telekomunikacyjnych, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym, oraz inny budynek przeznaczony do wykonywania podobnych funkcji; za budynek użyteczności publicznej uznaje się także budynek biurowy lub socjalny”.

Zgodnie z przepisami każdej określonej funkcji odpowiada stosowny program użytkowy, czyli zestaw pomieszczeń i przestrzeni oraz taka ich wielkość i sposób powiązań, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania budynku. Wiele zasad kształtowania takiego programu, parametrów i modeli powiązań zawiera wymienione wyżej rozporządzenie, a także szereg poradników – zbiorów wytycznych, takich jak m.in. znana książka Ernesta Neuferta Podręcznik projektowania architektoniczno-budowlanego z 1936 r. (od tego czasu wydawana z poprawkami w wielu językach świata, w tym po polsku).

Program użytkowy ustala się zgodnie z wymaganiami przyszłego użytkownika – mieszkańca, pracownika, klienta, a także zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa budowlanego oraz rozporządzeń wydawanych przez odpowiednich ministrów, właściwych dla danej funkcji. Program stosowny dla każdej funkcji realizowany jest w pomieszczeniach, których wielkość i wzajemne powiązania wynikają z roli, jaką odgrywają w obiekcie. Każdy obiekt architektoniczny ma w swoim programie część służącą komunikacji (hole, korytarze, piony komunikacyjne – klatki schodowe i windy), pomieszczenia gospodarcze i techniczne oraz części odpowiadające funkcji przewodniej, np. sale widowiskowe, pokoje hotelowe, biurowe czy powierzchnie sprzedaży. Zazwyczaj występuje podział na strefy funkcjonalne dostępne dla wszystkich użytkowników i takie, które służą tylko określonym grupom, jak np. pomieszczenia biurowe dla obsługi administracyjnej w obiektach sportowych czy pomieszczenia treningowe dla sportowców.

W wieku XXI wzrosła rola wielofunkcyjności. Dotyczy to zarówno obszarów w skali miasta, jak i zespołu budynków czy pojedynczego obiektu architektonicznego. Użytkownicy oczekują łatwego korzystania z różnych funkcji bez dodatkowego przemieszczania się, stąd upowszechnienie się pojęcia hybrydy (co w tym kontekście oznacza łączenie w jednym budynku lub w zwartym zespole funkcji dotychczas rozdzielonych, np. sali teatralnych, lodowiska i lokali gastronomicznych). W XXI wieku, w związku zarówno z dynamicznym rozwojem miast, jak też występującym zjawiskiem nieużytków, projektanci, urzędnicy i mieszkańcy mierzą się z kwestią zmiany funkcji w architekturze i przestrzeni. Rozważają, jak projektować w taki sposób, aby budynki czy obszary mogły zmieniać swoje wyjściowe funkcje; jak adaptować te, które już nie są wykorzystywane (np. nie są zamieszkane ani używane w inny sposób).

Léon Krier, Architektura – wybór czy przeznaczenie, Arkady, Warszawa 2001