Mała architektura

Co w tym przypadku oznacza przymiotnik „mała”? Nazwa ta służy do łącznego określenia elementów, obiektów i form przestrzennych, które nie tylko są mniejsze od architektury jako takiej, tj. budynków, ale przede wszystkim znajdują się pomiędzy nimi – i ułatwiają korzystanie z przestrzeni wspólnych.

Zgodnie z prawem budowlanym małą architekturę stanowią „niewielkie obiekty, a w szczególności: kultu religijnego, jak: kapliczki, krzyże przydrożne, figury; posągi, wodotryski i inne obiekty architektury ogrodowej; użytkowe, służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku, jak: piaskownice, huśtawki, drabinki, śmietniki”. W powszechnym rozumieniu są to również elementy umeblowania, jak różnego typu formy służące do siedzenia, oświetlenie, tablice informacyjne, kosze na śmieci czy stojaki na rowery.

Elementy małej architektury służą celom użytkowym lub estetycznym. Współtworzą przestrzeń i podnoszą jej jakość. Forma małej architektury jest zależna od charakteru miejsca, w której występuje, i powinna – podobnie jak wielkość urządzeń i rodzaj wykorzystanych materiałów – być z nim spójna. Obiekty małej architektury usytuowane w przestrzeniach publicznych (np. ławki czy urządzenia zabawowe), użytkowane intensywnie przez różne osoby, powinny być wykonane z materiałów trwałych: odpornych na uszkodzenia, a przy tym łatwych do konserwacji. Muszą też spełniać wymogi bezpieczeństwa, co jest szczególnie ważne w przypadku urządzeń dla dzieci.

Galeria

Rzeźby, zbiorniki wodne

Jedną z ważniejszych ról na obszarach przestrzeniach publicznych odgrywają rzeźby, najczęściej pomniki, stanowiąc wyraziste znaki w przestrzeni (np. postacie górników z kopalni soli w Wieliczce czy pomnik Stanisława Leszczyńskiego na placu Stanisława w Nancy). Pojawiają się też innego typu akcenty łatwe do zapamiętania, pełniące przede wszystkim funkcję estetyczną, czego przykładem jest mała architektura z centrum edukacyjnego Rolex Learning Centre w Lozannie.

Coraz mocniej swoją rolę zarówno estetyczną, jak i klimatyczną zaznaczają założenia wodne: fontanny oraz zbiorniki wodne, jak te z parku im. André Citroëna w Paryżu, prezentowane na ilustracjach.

1/4
Park André Citroën, Paryż fot. Wikipedia / Guilhelm Vellut
2/4
Park André Citroën, Paryż fot. Wikipedia / Guilhelm Vellut
3/4
Park André Citroën, Paryż fot. Grażyna Schneider-Skalska
4/4
Rolex Learning Centre, Lozanna fot. Grażyna Schneider-Skalska
Ławki, pomniki, huśtawki

Do obiektów małej architektury należą te, które pełnią ważną funkcję kompozycyjną, estetyczną i kulturową, ale też te, które są niezbędne ze względów użytkowych.

Dzieła sztuki lub obiekty o charakterze symbolicznym (m.in. kapliczki – charakterystyczne w przestrzeniach zarówno pozamiejskich, jak i miejskich; dzieła znanych i nieznanych artystów, tj. pomniki, posągi czy rzeźby) z czasem stają się ikonicznymi akcentami w przestrzeni publicznej, jak np. kolumna Zygmunta na Starym Mieście w Warszawie czy rzeźbaIgora Mitoraja na Rynku Głównym w Krakowie.

Najczęściej zapamiętywane są obiekty małej architektury związane z wodą. W ostatnich latach, w związku z coraz większym przegrzaniem przestrzeni miejskich, różnego typu założenia wodne są stosowane nie tylko ze względów estetycznych, ale też dla poprawy mikroklimatu.

Mała architektura do zabawy, np. huśtawki, drabinki, najczęściej jest przeznaczona dla dzieci. Pojawia się w przestrzeniach sąsiedzkich, osiedlowych. W przestrzeniach publicznych możemy zobaczyć obiekty do uprawiania sportów miejskich, cieszące się coraz większą popularnością. O ile co do zasady mała architektura stanowi element koncepcji całej przestrzeni wspólnej, spójny pod względem nie tylko formy, ale także kolorystyki i materiału, urządzenia do zabawy i sportu często wymykają się temu podejściu. Ze względów bezpieczeństwa w obiektach dla dzieci wykorzystuje się wytwory produkcji masowej: z tworzyw sztucznych, kolorowe, które nie zawsze dodają przestrzeni urody. Dzięki temu są jednak mile widziane przez użytkowników jako urządzenia bezpieczne i łatwe w utrzymaniu.

Pojęciem, które łączy autorskie formy przestrzenne z potencjałem edukacyjnym, zabawowym i sportowym, jest playscape (przetłumaczone na język polski w 2016 r. przez Fundację Skwer Sportów Miejskich jako „grajobraz”). Warto wspomnieć, że mamy – nie tylko w Polsce – doskonałe przykłady obiektów małej architektury do gry i zabawy, które stanowią istotne części osiedla. Składają się na nie ławki, trzepaki czy zbiorniki wodne. Nacisk na takie podejście jest widoczny szczególnie w pracach z lat 50., 60. i 70. XX wieku, np. w projektach autorstwa Zofii i Oskara Hansenów, Marii i Kazimierza Piechotków czy Haliny Skibniewskiej. Polskie projekty były emanacją ogólnoświatowego trendu i wymiany doświadczeń, w szczególności z USA, Szwecją i Holandią. Obecnie widoczny jest renesans tego podejścia: dawne formy są nie tylko doceniane, ale też stają się inspiracją dla architektów.

W przypadku obiektów stanowiących miejsca do siedzenia dominuje funkcja użytkowa. Nie muszą to być, chociaż mogą, tradycyjne ławki. Coraz częściej jednak zastępują je taborety, krzesła, szezlongi, a także obiekty wielofunkcyjne, łączące funkcję siedzenia ze stolikiem, donicą na zieleń lub stojakiem na rower. Nierzadko są one dziełem znanych projektantów i reprezentują wysoki poziom artystyczny.

Galeria

Ławki, stojaki, poidełka

Miejsca do siedzenia przybierają rozmaite formy i wykonywane są z różnych materiałów, zawsze jednak należy pamiętać o wygodzie użytkownika i o tym, żeby materiał latem nie nagrzewał się za mocno (np. metal dobrze jest połączyć z drewnem). W otwartych przestrzeniach publicznych niezbędne są elementy umożliwiające przypięcie roweru, wyrzucenie odpadków, ale także poidełka i miejsca do odpoczynku.

Urządzenia zabawowe dla dzieci i dorosłych są atrakcyjnym elementem przestrzeni otwartych. Mogą być w sposób stonowany wpisane w otoczenie, mogą też – jeśli istnieje taka potrzeba – być bardzo widoczne.

1/2
Urządzenia zabawowe: 1. Przykład zjeżdżalni, 2. Przykład linowego placu zabaw, 3. Przykład grajobrazu - murku służącego do zabawy i do siedzenia rys. Weronika Reroń
2/2
Elementy użytkowe: 1. Przykład ławki, 2. Przykład koszy na śmieci, 3. Przykład donicy na kwiaty, 4. Przykład stojaka na rowery rys. Weronika Reroń
Światło, kosz, tabliczka

Trzeba pamiętać o roli prozaicznego przedstawiciela małej architektury, jakim jest kosz na śmieci, ale też o innym ważnym i widocznym elemencie: oświetleniu. Występuje ono w różnych postaciach i ma znaczenie nie tylko użytkowe (światło i bezpieczeństwo), ale też estetyczne.

Do grupy elementów, które pełnią funkcję użytkową, zaliczyć należy również słupy, tablice i inne nośniki informacyjne, systemy MSI (miejskie systemy informacji), ale również poidełka, stojaki na rowery czy parkomaty. Do małej architektury możemy uwzględnić też niewielkie kioski, które pojawiają się w każdej przestrzeni otwartej i – niezaplanowane – wprowadzają chaos.

Estetyka

Estetyka małej architektury staje się często przedmiotem publicznych dyskusji, zazwyczaj kiedy dotyczy nowo projektowanych placów lub przestrzeni publicznych poddawanych renowacji, szczególnie tych zlokalizowanych w obszarach zabytkowych. Opinie zazwyczaj są podzielone. Część użytkowników oczekuje nowych form, innowacyjnych materiałów i silnej kolorystyki, są jednak osoby, które wolą rozwiązania tradycyjne, do których są przyzwyczajone. Najczęściej wybór środków estetycznych zależy od lokalizacji, funkcji danego miejsca i obszaru w zapisach konserwatorskich.

Literatura

Sarah Gaventa, New Public Spaces, Mitchell Beazley, London 2006

Jan Gehl, Życie między budynkami. Użytkowanie przestrzeni publicznych, RAM, Kraków 2009

Anna Komorowska, Jeśli nie plac zabaw, to co?, Wydawnictwo Nieśpieszne, Kraków 2019

Francesc Zamora Mola, Atlas współczesnej architektury miejskiej, TMC 2013

Autor hasła
Grażyna Schneider-Skalska
Data aktualizacji
15.04.2022

Używamy plików cookies na naszej stronie, aby lepiej rozumieć w jaki sposób jest używana i stale ulepszać jej użyteczność. Kontynuując przeglądanie tej strony akceptujesz naszą Politykę Prywatności.