Bioróżnorodność

Istnieje wiele równorzędnych definicji różnorodności biologicznej i sposobów jej badania. Termin ten określa bogactwo i rozmaitość istniejących ekosystemów i puli genowej wszystkich gatunków organizmów żywych. Im jest większa, tym lepiej środowisko przyrodnicze radzi sobie ze zmianami i problemami – i tym odporniejsze się staje.

Na poziomie prawnym za dominujący uznaje się opis pochodzący z podpisanej przez Polskę Konwencji o różnorodności biologicznej z Rio de Janeiro z 5 czerwca 1992 r., zgodnie z którym jest to „zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów pochodzących, inter alia, z ekosystemów lądowych, morskich i innych wodnych ekosystemów oraz zespołów ekologicznych, których są one częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz ekosystemami”.

Hasło różnorodność biologiczna ukuł w 1980 r. Thomas Lovejoy, ale połączenie tych słów do formy bioróżnorodność spopularyzował Walter Rosen podczas konferencji National Forum on Biological Diversity w 1986 r.


Obecnie uznaje się, że zanik różnorodności biologicznej (w dużej mierze powiązany z działalnością człowieka) jest jednym z największych zagrożeń dla prawidłowego funkcjonowania życia na Ziemi. Usunięcie nawet drobnych elementów skomplikowanej sieci zależności przyrodniczych (w tym przede wszystkim pokarmowych) może mieć katastrofalne skutki dla środowiska jako całości.
 

Według badań z 2010 r. opublikowanych przez zespół Camila Mory w magazynie PLoS Biology (C. Mora, D.P. Tittensor, S. Adl, A.G.B. Simpson, B. Worm) na Ziemi żyje ok. 8,7 (±1,3) milionów gatunków organizmów, a ich różnorodność nie jest rozłożona równomiernie. Równikowe lasy tropikalne zajmują ok. 10% powierzchni planety, ale odnaleźć w nich można prawie 90% gatunków. Obecnie poziom bioróżnorodności dramatycznie spada poprzez spowodowane działalnością człowieka zanikanie siedlisk, zmianę klimatu i rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych. Szacuje się, że co roku wymiera od 5 tysięcy do ok. 50 tysięcy gatunków roślin i zwierząt: od małych i niewidocznych gołym okiem po duże organizmy, takie jak nosorożec czarny. Zagrożonych wyginięciem jest obecnie około miliona gatunków. Według raportu World Wide Fund for Nature od 1970 r. do 2012 r. liczebność kręgowców zmniejszyła się o 58%. Część badaczy określa to zjawisko szóstą katastrofą związaną z masowym wymieraniem gatunków (po wymieraniu ordowickim, dewońskim, permskim, triasowym i kredowym). Drastycznie maleje także różnorodność gatunkowa owadów, co w dłuższej perspektywie może spowodować poważne zachwianie stabilności łańcuchów pokarmowych na Ziemi.

20 maja 2020 r. Komisja Europejska przyjęła projekt unijnej strategii bioróżnorodności 2030, zawierającej m.in. postulaty utworzenia obszarów chronionych, na które złoży się co najmniej 30% unijnych terenów lądowych i morskich, rekultywacji zdegradowanych ekosystemów poprzez konkretne zobowiązania i środki, np. poprzez ograniczenie o 50% pestycydów czy zasadzenie 3 miliardów drzew.
  

Galeria

Różnorodność form życia na Ziemi jest podstawą przetrwania także naszego gatunku.

1/1
koncepcja: Łukasz Stępnik, rys. Weronika Reroń
Projektowanie dla bioróżnorodności

Polityka przestrzenna jest istotnym elementem walki o odwrócenie negatywnego trendu związanego z zanikiem bioróżnorodności. Rozwój infrastruktury, m.in. budowa dróg, linii kolejowych, intensywne jednogatunkowe uprawy czy dzielenie terenów siedliskowych, prowadzi do ograniczenia puli genowej, a czego skutkiem jest stopniowe wymieranie. Stąd tak ważne jest zachowywanie korytarzy ekologicznych czy tworzenie planów zagospodarowania uwzględniających potrzeby przyrodnicze. Komisja Europejska wskazuje na konieczność ochrony różnorodności w trzech skalach przestrzennych: lokalnej (populacja), regionalnej (połączenia pomiędzy populacjami) i kontynentalnej (cały obszar występowania gatunku). W odniesieniu do skali architektonicznej istotna jest w tym kontekście nie tylko maksymalizacja powierzchni biologicznie czynnej w ramach inwestycji, wykorzystywanie technologii zielonych dachów, intensywne nasadzenia, ale też odpowiedni (wykluczający gatunki inwazyjne) dobór roślin w ramach projektów zagospodarowania. Nowe założenia urbanistyczne powinny tworzyć nowe habitaty i na wielu poziomach chronić te już istniejące.

Miasto, zwłaszcza przy obecnym tempie urbanizacji (procesy urbanizacyjne), jest bowiem jednym z najistotniejszych pól walki o zachowanie bioróżnorodności na Ziemi.
  

Galeria

Thuja occidentalis (dla botaników żywotnik zachodni) to rozpowszechniona w Polsce tuja, wypierająca rodzime gatunki roślin w terenach ekstensywnie zabudowanych.

Instalacja Mądrość ogrodu Marty Tomasiak i Marty Przygody wykonana na wystawę Antropocen (prezentowaną w Warszawie w 2022 r. i we Wrocławiu w 2023 r.) pokazuje m.in. zjawisko popularności tuj przez pryzmat mechanizmów społeczno-gospodarczych. Częścią instalacji jest także narzędziownik, przepis na dziki bioróżnorodny ogród dla każdego. 

1/1
Instalacja artystyczna Marty Tomasiak i Marty Przygody, wystawa Antropocen fot. Kuba Rodziewicz
Literatura

Biodiversity, red. Edward O. Wilson, National Academy Press, Washington 1988

Hubert Reeves, Po co nam bioróżnorodność?, Debit, Katowice 2022

Różnorodnie o bioróżnorodności, red. Magdalena K. Terlecka, Armagraf, Krosno 2014
  

Autor hasła
Łukasz Stępnik (Redakcja Kwartalnika RZUT)
Data aktualizacji
23.08.2023

Używamy plików cookies na naszej stronie, aby lepiej rozumieć w jaki sposób jest używana i stale ulepszać jej użyteczność. Kontynuując przeglądanie tej strony akceptujesz naszą Politykę Prywatności.