Gospodarka przestrzenna

Gospodarka przestrzenna jest dziedziną nauki, która łączy w sobie wiele dyscyplin, takich jak geografia, urbanistyka, ekonomia czy socjologia. Początki gospodarki przestrzennej można znaleźć w historii urbanistyki w starożytności, kiedy powstawały pierwsze traktaty teoretyczne o budowie i planowaniu miast oraz otaczającej ich przestrzeni. Takie uwagi zawarł np. rzymski architekt Witruwiusz w swoim traktacie O architekturze ksiąg dziesięć.

Znaczenie odpowiedniego gospodarowania przestrzenią wzrosło wraz z rewolucją przemysłową, która silnie wpłynęła na rozwój przestrzenny miast wraz z przylegającymi do nich strefami podmiejskimi (procesy urbanizacyjne). Nowe funkcje przemysłowe w mieście, powiązania komunikacyjne pomiędzy ośrodkami miejskimi, procesy produkcyjne wymagające dostarczenia zasobów oraz transportu towarów sprawiły, że w zarządzaniu przestrzenią należało uwzględniać również np. zagadnienia ekonomiczne, środowiskowe czy społeczne.

W XIX w. zaczęły powstawać publikacje naukowe, które wpłynęły na kształt gospodarki przestrzennej jako dziedziny wiedzy. Do najważniejszych autorów z tego zakresu należą:

• niemiecki ekonomista Johann Heinrich von Thünen (sformułował teorię lokalizacji stref produkcji rolniczej wokół miasta);
• socjolog Alfred Weber (przedstawił teorię optymalnej lokalizacji przedsiębiorstwa przemysłowego);
• geograf Walter Christaller (próbował wyjaśnić genezę i rozwój sieci osadniczej jako systemu, stworzył teorię ośrodków centralnych).

W 1940 r. niemiecki ekonomista August Lösch opublikował książkę Die räumliche Ordnung der Wirtschaft (Przestrzenna organizacja gospodarki), która jest uważana za pierwszą naukową publikację opisującą teorię i podstawy gospodarki przestrzennej.

W trakcie rozwoju dziedziny pojawiało się coraz więcej publikacji, które zawierały wyniki badań nad rozwojem regionalnym, zarządzaniem, demografią czy ekologią. Gospodarka przestrzenna jako dziedzina nauki jest nową, ale bardzo dynamicznie rozwijającą się dyscypliną – ze względu na coraz bardziej skomplikowane uwarunkowania gospodarczo-społeczne związane z zarządzaniem przestrzenią. Pojawiają się również zagadnienia związane z globalnymi wyzwaniami i procesami urbanizacyjnymi.

Przedmiotem badań w gospodarce przestrzennej są struktury osadnicze, miasta, regiony i ich wzajemne powiązania; kształtowanie się sieci struktur osadniczych; przestrzeń, gospodarowanie nią i regulacje prawne w tym zakresie, a także zagadnienia środowiskowe i ekologiczne w gospodarowaniu przestrzenią zgodnie z rozwojem zrównoważonym.

Nadrzędnym jednak celem działań w ramach gospodarki przestrzennej jest zachowanie ładu przestrzennego i zagwarantowanie zaspokajania fundamentalnych potrzeb społeczności, zarówno w kontekście współczesnych, jak i przyszłych pokoleń.

Waldemar W. Budner, Gospodarka przestrzenna miast i aglomeracji, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2019

Ryszard Domański, Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005

Anna Janiszewska, Gospodarka przestrzenna – definicje i powiązania z innymi naukami, „Space – Society – Economy” nr 9, 2009

Stanisław Korenik, Zbigniew Przybyła, Gospodarka przestrzenna XXI wieku – nowe wyzwania, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław 2011

Piotr Lorens, Zrównoważony rozwój a gospodarka przestrzenna, w: Zarządzanie zrównoważonym rozwojem, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 2003