Mała architektura

Elementy małej architektury służą celom użytkowym lub estetycznym. Współtworzą przestrzeń i podnoszą jej jakość. Forma małej architektury jest zależna od charakteru miejsca, w której występuje, i powinna – podobnie jak wielkość urządzeń i rodzaj wykorzystanych materiałów – być z nim spójna. Obiekty małej architektury usytuowane w przestrzeniach publicznych (np. ławki czy urządzenia zabawowe), użytkowane intensywnie przez różne osoby, powinny być wykonane z materiałów trwałych: odpornych na uszkodzenia, a przy tym łatwych do konserwacji. Muszą też spełniać wymogi bezpieczeństwa, co jest szczególnie ważne w przypadku urządzeń dla dzieci.

Do obiektów małej architektury należą te, które pełnią ważną funkcję kompozycyjną, estetyczną i kulturową, ale też te, które są niezbędne ze względów użytkowych.

Dzieła sztuki lub obiekty o charakterze symbolicznym (m.in. kapliczki – charakterystyczne w przestrzeniach zarówno pozamiejskich, jak i miejskich; dzieła znanych i nieznanych artystów, tj. pomniki, posągi czy rzeźby) z czasem stają się ikonicznymi akcentami w przestrzeni publicznej, jak np. kolumna Zygmunta na Starym Mieście w Warszawie czy rzeźbaIgora Mitoraja na Rynku Głównym w Krakowie.

Najczęściej zapamiętywane są obiekty małej architektury związane z wodą. W ostatnich latach, w związku z coraz większym przegrzaniem przestrzeni miejskich, różnego typu założenia wodne są stosowane nie tylko ze względów estetycznych, ale też dla poprawy mikroklimatu.

Mała architektura do zabawy, np. huśtawki, drabinki, najczęściej jest przeznaczona dla dzieci. Pojawia się w przestrzeniach sąsiedzkich, osiedlowych. W przestrzeniach publicznych możemy zobaczyć obiekty do uprawiania sportów miejskich, cieszące się coraz większą popularnością. O ile co do zasady mała architektura stanowi element koncepcji całej przestrzeni wspólnej, spójny pod względem nie tylko formy, ale także kolorystyki i materiału, urządzenia do zabawy i sportu często wymykają się temu podejściu. Ze względów bezpieczeństwa w obiektach dla dzieci wykorzystuje się wytwory produkcji masowej: z tworzyw sztucznych, kolorowe, które nie zawsze dodają przestrzeni urody. Dzięki temu są jednak mile widziane przez użytkowników jako urządzenia bezpieczne i łatwe w utrzymaniu.

Pojęciem, które łączy autorskie formy przestrzenne z potencjałem edukacyjnym, zabawowym i sportowym, jest playscape (przetłumaczone na język polski w 2016 r. przez Fundację Skwer Sportów Miejskich jako „grajobraz”). Warto wspomnieć, że mamy – nie tylko w Polsce – doskonałe przykłady obiektów małej architektury do gry i zabawy, które stanowią istotne części osiedla. Składają się na nie ławki, trzepaki czy zbiorniki wodne. Nacisk na takie podejście jest widoczny szczególnie w pracach z lat 50., 60. i 70. XX wieku, np. w projektach autorstwa Zofii i Oskara Hansenów, Marii i Kazimierza Piechotków czy Haliny Skibniewskiej. Polskie projekty były emanacją ogólnoświatowego trendu i wymiany doświadczeń, w szczególności z USA, Szwecją i Holandią. Obecnie widoczny jest renesans tego podejścia: dawne formy są nie tylko doceniane, ale też stają się inspiracją dla architektów.

Trzeba pamiętać o roli prozaicznego przedstawiciela małej architektury, jakim jest kosz na śmieci, ale też o innym ważnym i widocznym elemencie: oświetleniu. Występuje ono w różnych postaciach i ma znaczenie nie tylko użytkowe (światło i bezpieczeństwo), ale też estetyczne.

Estetyka małej architektury staje się często przedmiotem publicznych dyskusji, zazwyczaj kiedy dotyczy nowo projektowanych placów lub przestrzeni publicznych poddawanych renowacji, szczególnie tych zlokalizowanych w obszarach zabytkowych. Opinie zazwyczaj są podzielone. Część użytkowników oczekuje nowych form, innowacyjnych materiałów i silnej kolorystyki, są jednak osoby, które wolą rozwiązania tradycyjne, do których są przyzwyczajone. Najczęściej wybór środków estetycznych zależy od lokalizacji, funkcji danego miejsca i obszaru w zapisach konserwatorskich.

Sarah Gaventa, New Public Spaces, Mitchell Beazley, London 2006