Postwzrost

Czasy, w których żyjemy, zdominowała działalność człowieka. Gwałtowna urbanizacja, emisja gazów cieplarnianych, wydobycie paliw i surowców czy zanieczyszczenie środowiska mają na naszą planetę dużo większy wpływ niż zjawiska przyrodnicze. Współczesne badaczki i badacze nazwali naszą epokę antropocenem. Przedstawienie problemu z perspektywy całego globu wpłynęło na debatę dotyczącą rozwiązań i zmiany ludzkich zachowań w celu zapobiegnięcia dalszej dewastacji systemów przyrodniczych.

Promowany przez polityków głównego nurtu zrównoważony lub zielony rozwój w praktyce okazuje się niemożliwy do zrealizowania. Oddzielenie wzrostu gospodarczego od zużycia zasobów i nadmiernej eksploatacji środowiska naturalnego (tzw. eco-economic decoupling) jest możliwe do zrealizowania jedynie punktowo (np. w konkretnym wysoko rozwiniętym kraju) i przez krótkie okresy. W skali całej planety i zamieszkującej ją ludzkości opieranie gospodarki na nieskończonym rozwoju będzie zawsze – w myśl idei postwzrostowych – systemem wysoce niezrównoważonym.
  

Głównym celem, jaki stawia przed sobą ruch postwzrostu, jest radykalne ograniczenie zużycia zasobów naturalnych i środowiska przy jednoczesnym zapewnieniu godnych warunków życia wszystkim ludziom na planecie. Ekonomistka Kate Raworth obrazuje to rozwiązanie za pomocą obwarzanka – zewnętrzny okrąg określa pułap ekologiczny, wewnętrzny – podstawę społeczną. Zgodnie z tą koncepcją obecnie wykraczamy poza zarysowany pułap ekologiczny, co prowadzi nas nieuchronnie do katastrofy klimatycznej. Nie spełniamy za to podstawy społecznej, czyli minimum, w ramach którego jesteśmy w stanie zaspokoić podstawowe potrzeby wszystkich mieszkańców Ziemi. Musimy więc dążyć do tego, żeby skorygować działania ludzkości i funkcjonować w ramach zrównoważonej przestrzeni obwarzanka.

Procesy dekolonizacji muszą wiązać się z przeorganizowaniem ekstrawaganckiego trybu życia, do którego przywykliśmy w zachodnich społeczeństwach (jak choćby kupowania SUV-ów, taniej elektroniki czy „szybkiej mody”). Jason Hickel, autor książki Mniej znaczy lepiej, proponuje, by zamiast na innowacje technologiczne kłaść nacisk na innowacje społeczne (np. krótszy tydzień pracy, dochód podstawowy i inne rozwiązania prowadzące do redystrybucji bogactwa i powszechnej poprawy jakości życia).
  

Kapitalizm wydaje nam się jedynym „działającym” systemem ekonomicznym. Utożsamiamy z nim idee demokracji i wolności. Jednak świadomość, a często nawet doświadczenie trwającej katastrofy klimatu skłania do zauważenia, że ten model gospodarczy przynosi nam więcej szkody niż pożytku.

Pierwszym krokiem do przeprowadzenia radykalnej zmiany jest uświadomienie sobie, że w człowiek (wraz z całą swoją działalnością) stanowi część ekosystemu. Znając historię relacji ludzkości i natury, dogłębnie przeanalizowaną przez geografa Jasona Moore’a w książce, napisanej wraz z Rajem Patelem, A History of the World in Seven Cheap Things: A Guide to Capitalism, Nature, and the Future of the Planet (Historia świata w siedmiu tanich rzeczach. Przewodnik po kapitalizmie, przyrodzie i przyszłości planety), musimy tę relację zorganizować na nowo. W końcu to nie system kapitalistyczny, tylko przyroda pozwala nam żyć na tej planecie.
  

Kate Raworth, Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku, tłum. A. Paszkowska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2017

Weronika Parfianowicz: Czy naprawdę zrobiliśmy tak ogromny postęp, skoro utrzymanie się kosztuje nas tak wiele wysiłku i pieniędzy?