Projektowanie uniwersalne

Podobnie brzmi definicja zawarta w art. 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Mimo że projektowanie uniwersalne często występuje przy rozważaniach związanych z projektowaniem dla osób z niepełnosprawnościami, termin ten jest znacznie pojemniejszy. Przede wszystkim bazuje na równości wszystkich użytkowników jako obywateli. Projektowanie uniwersalne jest nieodzowne w społeczeństwie obywatelskim, funkcjonującym zgodnie z zasadami niedyskryminacji i równości szans. Jego celem jest działanie przeciwko wszelkim wykluczeniom, w tym społecznemu i cyfrowemu.
  

W Polsce od 20 września 2019 r. obowiązuje Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Przepisy dotyczą zarówno dóbr i usług, jak i przestrzeni. Każdy ma prawo do tego, by użytkowane przez niego przestrzenie i produkty nie stanowiły ograniczenia w realizacji zdefiniowanego przez niego celu. Uniwersalnie zaprojektowane środowisko zbudowane ma cechy przestrzeni inkluzywnej (włączającej). Powinno zapewniać jednakowy dostęp bez względu na stopień sprawności, wiek, płeć, status społeczny, orientację seksualną czy poglądy. Osoby, o których należy pamiętać podczas projektowania uniwersalnego, to również ludzie starsi, kobiety w ciąży i rodzice z małymi dziećmi, osoby mające trudności w komunikowaniu się z otoczeniem, nietypowego wzrostu, wykluczone cyfrowo, z ciężkim lub nieporęcznym bagażem.

Projektowanie uniwersalne odnosi się do działań, które dotyczą kształtowania otoczenia w każdej skali, czyli zarówno do architektury, jak i do robót budowlanych; zarówno do projektowania w ramach lokalnej społeczności, jak i do gospodarowania gruntami.

Istnieje siedem zasad projektowania uniwersalnego. Składają się na nie:

• sprawiedliwe wykorzystanie – projekt/produkt jest użyteczny i atrakcyjny dla ludzi o różnych umiejętnościach (możliwościach);
• elastyczność użytkowania – projekt/produkt uwzględnia szeroki zakres indywidualnych preferencji i umiejętności odbiorców;
• prosta i intuicyjna obsługa – projekt/produkt jest łatwy do zrozumienia, niezależnie od doświadczenia, wiedzy, umiejętności językowych czy obecnego poziomu koncentracji użytkownika;
• zauważalna informacja – projekt/produkt w sposób efektywny łączy ze sobą niezbędne informacje dla użytkownika, niezależnie od warunków otoczenia lub zdolności sensorycznych użytkownika;
• tolerancja błędu – projekt/produkt minimalizuje zagrożenia i negatywne skutki przypadkowego lub zamierzonego działania;
• niewielki wysiłek fizyczny – produkt jest efektywny, wygodny i wymaga minimalnego wysiłku użytkownika;
• dostępne i użyteczne wymiary i przestrzeń – wielkość i przestrzeń przewidziane do podejścia, działania i wykorzystania produktu są każdorazowo odpowiednie i nie zależą od wielkości, postawy lub mobilności użytkownika.
    

„W możliwie największym stopniu” w definicji odnosi się do czynników, które uniemożliwiają projektowanie uniwersalne. Czasem wynika to przepisów budowlanych lub związanych z ochroną zabytkowych wartości. Dużym wyzwaniem jest uwzględnienie potrzeb wszystkich, ponieważ często potrzeby różnych grup wymagają sprzecznych rozwiązań. Jeżeli projektowanie uniwersalne nie jest możliwe, warto wprowadzić racjonalne usprawnienia, które poprawiają dostępność.

Kamil Kowalski, Włącznik. Projektowanie bez barier, wyd. Fundacja Integracja, Sknaska, 2018

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.

Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami

Włącznik. Projektowanie bez barier