Środowisko mieszkaniowe

Grażyna Schneider-Skalska, architekt i nauczycielka akademicka, w książce Kształtowanie zdrowego środowiska mieszkaniowego. Wybrane zagadnienia podejmuje próbę zdefiniowania pojęcia, pisząc: „Środowisko mieszkaniowe to ogół wszystkich czynników ożywionych i nieożywionych, mniej więcej jednolitych na danym terenie, służących realizacji potrzeb wynikających z podstawowej funkcji mieszkania, oddziałujących na mieszkańców i ulegających zmianom pod ich wpływem”. Środowisko mieszkaniowe ma istotne znaczenie dla zaspokajania potrzeb psychofizycznych człowieka. Powinno spełniać wymagania jednostki w zakresie bezpiecznego schronienia, identyfikacji, komfortu fizycznego i psychicznego. Oczekuje się od niego poczucia wygody, intymności i izolacji, komfortu bioklimatycznego, bezpieczeństwa i higieny, warunków dla wypoczynku psychicznego i fizycznego.

Zbigniew Bać, architekt i nauczyciel akademicki, rozwijając ideę habitatu jako środowiska mieszkaniowego, zwrócił uwagę na dwa nurty zainteresowań i działań dotyczących tego środowiska: humanizację, w której obszarze pojawia się „dospołecznienie” przestrzeni zamieszkanych, i „biologizację”, zmierzającą m.in. w kierunku zwiększenia kontaktu z naturą. Zwiększa się zarówno zakres wymagań stawianych środowisku, w którym człowiek przebywa, jak i skala zależności pomiędzy elementami przyrodniczymi a zbudowanymi.

Środowisko mieszkaniowe nie jest jednorodne. Ludzie mieszkają w metropoliach, w miastach różnej wielkości i miasteczkach, na wsiach i w przysiółkach. W samych miastach (w regionach bardziej rozwiniętych), gdzie według prognoz zaprezentowanych w „Roczniku Statystyki Międzynarodowej GUS 2020” w roku 2050 będzie mieszkać aż 86,6% ludności, inaczej się mieszka na przedmieściach, na obszarach o dominującej funkcji mieszkaniowej i w śródmieściu – gdzie przewagę mają inne funkcje architektury.

Ludzie od wieków wybierali miasta jako te miejsca do życia, które dają szerokie możliwości. Różnorodność wrażeń i bodźców, stanowiąca magnes dla przybywających, może przyczyniać się też do innych zjawisk, takich jak przestępczość, skażenie środowiska, powietrza i wody, przegrzanie, odpływ wody, wtórne zanieczyszczenie, brak przewietrzania lub przeciągi. W krajach wysoko rozwiniętych względy te skłoniły wielu ludzi do opuszczania miast i osiedlania się poza ich granicami: w terenach stwarzających lepsze, zdrowe warunki do mieszkania. Przeprowadzka na obrzeża spowodowała jednak wydłużenie dróg komunikacyjnych i związane z tym problemy przestrzenne i organizacyjne (zjawisko urban sprawl), a także degradację dzielnic śródmiejskich, które po godzinach pracy pustoszeją. Sposób radzenia sobie z tymi wyzwaniami zależy od kultury przestrzeni danego kraju.

W różnych okresach obserwowane są rozmaite tendencje w przemieszczaniu się ludności. Na przełomie XX i XXI wieku zaobserwowano dynamiczny przyrost liczby mieszkańców miast. Być może zwolni on tempo w związku z doświadczeniami pandemii COVID-19 i radykalną zmianą stylu pracy (wzrost zaangażowania on-line). Niezmienne jednak pozostaną oczekiwania stawiane środowisku mieszkaniowemu, które powinno być oszczędne, prospołeczne i piękne.

Środowisko mieszkaniowe tworzą budynki mieszkalne różnego typu oraz budynki pełniące funkcje uzupełniające (m.in. usługowe), tj. szkoły, przedszkola, sklepy, obiekty sportowe, a także tereny otwarte – przestrzenie wspólne (publiczne, sąsiedzkie i prywatne), w tym obszary zielone (parki, skwery, ogrody). Ważnym składnikiem środowiska mieszkaniowego jest system komunikacji i infrastruktura obsługująca. Z punktu widzenia współczesnego człowieka istotna jest dostępność finansowa mieszkania i dostęp pieszy do usług, a także terenów rekreacyjnych, umożliwiających kontakt z przyrodą. Środowisko mieszkaniowe to również – a może przede wszystkim – mieszkańcy, tworzący środowisko społeczne. 

Jan Maciej Chmielewski, Teoria urbanistyki w projektowaniu i planowaniu miast, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001

Jan Gehl, Miasta dla ludzi, RAM, Warszawa 2014

Mieszkać w mieście. Sprawy mieszkaniowe, red. A. Twardoch, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2015

Grażyna Schneider-Skalska, Kształtowanie zdrowego środowiska mieszkaniowego. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2004

Grażyna Schneider-Skalska, Zrównoważone środowisko mieszkaniowe. Oszczędne, społeczne, piękne, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2012

Ewa Stachura, Środowisko mieszkaniowe. Ocena, oczekiwania, aspiracje, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2013