Środowisko zbudowane

Na środowisko zbudowane składają się m.in. miejsca pracy, mieszkania, tereny rekreacji, przestrzenie publiczne i sąsiedzkie, obiekty użyteczności publicznej i kultu. Pojęcie to obejmuje również wnętrza tych obiektów. Jakość środowiska zbudowanego to zatem jakość mieszkań, biur i innych miejsc pracy, pomieszczeń w obiektach użyteczności publicznej (teatrach, kinach, centrach rozrywki), a także w obiektach oświaty i zdrowia.

Na środowisko zbudowane składają się też obiekty i urządzenia techniczne obsługujące budynki i przestrzeń miejską, związane z niezbędną infrastrukturą. Najwidoczniejsze są rozwiązania towarzyszące środkom i formom przemieszczania się ludzi i towarów, czyli funkcji komunikacyjnej i transportowej (drogi, parkingi, garaże, węzły komunikacyjne, budowle inżynierskie, takie jak mosty, wiadukty, tunele). Część infrastruktury technicznej lokowana jest pod ziemią, a na powierzchni towarzyszą jej urządzenia i budynki obsługujące: szyby wentylacyjne, rozdzielnie itp. Komunikacja obejmuje też środki elektroniczne, czyli wszelkiego typu wieże i urządzenia przekaźnikowe, których lokalizacja bywa przedmiotem dyskusji i protestów.

Środowisko zbudowane, czyli przekształcone przez człowieka, to również przestrzenie związane z zielenią urządzoną: parki, tereny nadwodne, a także np. tereny narciarskie, w których bardzo często widać głęboką ingerencję człowieka w środowisko przyrodnicze.

Wymienione powyżej, choć przecież nie wszystkie, elementy środowiska zbudowanego pokazują, jak mocne jest oddziaływanie człowieka na otoczenie, w którym żyje, oraz jak istotne znaczenie ma zrozumienie wpływu jednostki na jakość przestrzeni. Żyjemy w epoce geologicznej nazywanej potocznie przez naukowców antropocenem. W tym kontekście nie dziwią słowa zawarte w Deklaracji Ministrów Kultury z konferencji w Davos w 2018 r.: „Istnieje pilna potrzeba całościowego, skoncentrowanego na kulturze podejścia do przestrzeni zabudowanej oraz przyjęcia humanistycznej perspektywy zarówno w postrzeganiu zbiorowego kształtowania miejsc, w których żyjemy, jak i pozostawionego przez nas dziedzictwa (…). Projektowanie przestrzeni zabudowanej, związek pomiędzy obiektami a ich otoczeniem zbudowanym przez człowieka, jak i naturalnym, spójność przestrzenna, skala, materiałowość: to czynniki mające bezpośredni wpływ na jakość naszego życia” (Deklaracja. Konferencja Ministrów Kultury w Davos, 20–22 stycznia 2018 r., Szwajcaria).

Jakość środowiska zbudowanego ma bezpośredni związek z wiedzą i świadomością społeczeństw, które to środowisko tworzą, przekształcają i użytkują. Rola powszechnej edukacji architektonicznej jest w tym zakresie kluczowa. Działania podejmowane przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki mają na celu rozpowszechnianie wiedzy w tym zakresie, a także kształtowanie umiejętności rozumienia potrzeb przestrzennych, oceniania jakości otaczającej przestrzeni i możliwości wpływania na kształt środowiska zbudowanego.

Powszechna edukacja architektonicza stanowi niezwykle istotny element misji Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki. Zawarto w niej następujące zdanie: „Chcąc kształtować nową jakość w myśleniu o przestrzeniach wspólnych, czujemy się odpowiedzialni za prowadzenie działań edukacyjnych i propagowanie wiedzy na temat architektury i urbanistyki oraz ich znaczenia we współczesnym świecie”. Podnoszenie świadomości negatywnych skutków antropocentrycznej postawy człowieka sprzyja działaniom na rzecz przywracania harmonijnych relacji pomiędzy elementami technicznymi a przyrodniczymi w środowisku zbudowanym. Widoczne są coraz częstsze próby łączenia nowych obiektów i struktur z wodą i zielenią, co wynika wprost z oczekiwań użytkowników (potrzeba kontaktu z naturą), a także z realizowania zasad projektowania zrównoważonego.

Justyna Kobylarczyk, Uwarunkowania środowiskowe w projektowaniu obszarów mieszkaniowych, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2018

Elżbieta Niezabitowska, Dariusz Masły, Oceny jakości środowiska zbudowanego i ich znaczenie dla rozwoju koncepcji budynku zrównoważonego, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2007

Deklaracja. Konferencja Ministrów Kultury w Davos, 20–22 stycznia 2018 r., Szwajcaria