Procesy społeczne

Jak pisze socjolożka Barbara Szacka: aby przeanalizować procesy społeczne, pierwsi socjologowie przyjmowali perspektywę historiozoficzną (filozofii historii). Zastąpiło ją przyglądanie się procesom w określonym miejscu i w konkretnym wycinku czasu. Z czasem socjologia wyspecjalizowała się i podzieliła na różne orientacje teoretyczne. Ich przedstawiciele byli zainteresowani procesami występującymi w różnych skalach: od procesów makrospołecznych (poziom społeczeństw), poprzez mezospołeczne (poziom społeczności lokalnych i wielkich organizacji, np. korporacji), po mikrospołeczne (poziom małych grup i ludzkich postaw).

Badając zmianę społeczną, można skupić się na tym, jak ona zachodzi, czyli na procesie. Można również badać to, dlaczego zachodzi, czyli analizować genezę procesu. Podstawę stanowi jednak to, czy zmiana jest wynikiem samoistnego rozwoju i możliwości tkwiących w danym społeczeństwie, czy też rezultatem bodźców zewnętrznych, takich jak wpływ innych społeczeństw bądź środowiska przyrodniczego.

Współczesna socjologia odchodzi od rozumienia zmiany jako procesu samoistnego rozwoju. Odrzuca założenie, że proces historyczny jest nieodwracalny, a jego przebieg konieczny. Zakłada, że rzeczywistość społeczna jest wciąż tworzona i aktywności ludzi mają decydujący wpływ na jej obraz. Przyszłość jest nieokreślona i otwarta. Większość badaczy zajmujących się zmianą skupia się na społeczeństwie przemysłowym i jego przekształceniach.

Wszyscy – świadomie bądź nie – uczestniczymy w licznych procesach społecznych i je współtworzymy. Podstawowe procesy są dla nas oczywiste i przez to często niezauważalne. Opiekunowie wychowują dziecko od małego, tworząc w tym procesie pełnoprawnego członka społeczeństwa. Jest to przykład procesu narzucania jednostce danej rzeczywistości społecznej, będący elementem złożonego procesu socjalizacji. Innym przykładem (w skali makro) są procesy urbanizacyjne. Jest to zjawisko globalne (globalne wyzwania), w którym coraz większy udział mają kraje rozwijające się. Badaniem procesów społecznych zachodzących w miastach zajmuje się socjologia miasta.

Anthony Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022

Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki, Słownik socjologiczny, Wydawnictwo Graffiti BC, Toruń 2004

Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2008

Piotr Sztompka, Socjologia zmian społecznych, Znak, Kraków 2010